יידיש
חסן אַבו טנאָה האָט זיך אױפֿגעהױבן פֿון געלעגער און אױפֿגעװעקט זײַן אײזל פֿון שלאָף. ס'אײזל איז געשטאַנען בײַ דער שװעל פֿון דער כאַטע, מיטן קאָפּ אינעװײניק. עס איז נישט געװען צוגעבונדן און ס'האָט אױסגעזען װי עס װאָלט פֿאַרגליװערט געװאָרן אין מיטן פֿון אַריבערשפּאַנען די שװעל. בעת חסן אַבו האָט זיך דערנענטערט צו דער עפֿענונג האָט ס'אײזל פֿאַרריסן דעם האַלדז און געסאָפּעט מיט אַ פֿײַף. חסן אַבו האָט אַרױסגעקוקט אין דרױסן און זיך אײַנגעהערט צום גרימעניש אינעם בױך פֿון אײזל, װי אַ קלײנער װינט װאָלט דאָרט געפֿײַפֿט אין זײַנע געדערעם, דורכשפּאַרנדיק דורך מױל און דורך נאָזלעכער.
אין דרױסן איז נאָך געװען נאַכט, אָבער די שטערן האָבן זיך שױן אָנגעהױבן דערװײַטערן אײנער פֿון אַנדערן און חסן אַבו האָט געשפּירט דאָס ליכט פֿון טאָג, װאָס װעט אין אַ שעה־אָנדערהאַלבן דורכזאַפּן די הימלען.
פֿון זײַן כאַטע, װאָס איז געשטאַנען אױף אַ באַרגרוקן, האָט ער אַרומגענומען מיט זײַנע אַלטע אױגן דאָס דאָרף, װאָס האָט זיך צעשפּרײט איבער צװײ בערג, צעשניטן אין מיטן דורך אַ טונקעלער װאַדי. בײַ טאָג איז דאָס דאָרף הײס געװען מיט שטײן און מיט שטױב און מיט טריקעניש, אָבער אַצינד, אינעם ערבֿ־פֿרימאָרגן, איז עס געװען קיל און פֿאַרשװיגן, און פֿײַכט מיט טױ פֿון דער נאַכט, װי נאָך אַ דראָבנעם רעגן. מער װי פֿון די כאַטעס איז בולט געװען דאָס טונקלקײט פֿון געדיכטע קוסטעס, פֿון סאַברע־גדרים, פֿון װעלדלעך אײלבערטן, װאָס האָבן זיך אַראָפּגעצױגן ביז טיף אין דער װאַדי אַרײַן. קלײנע ערדפֿלעקן, פֿאַרזײטע מיט װײץ און מיט גערשטן, זענען געװען העלער װי די נאַכט אױף די באַרגטרעפּ צװישן אײן בוסטאַן און צװײטן. װוּ נאָר אַן אָרט רײן פֿון שטײנער, אַפֿילו צען־צװעלף שפּאַן די לענג, איז עס געװען באַדעקט מיט העל גרינע טאַבאַקבלעטער. הױך, אױפֿן האָריזאָנט, אינעם העלערן ליכט פֿון נאַכטהימל, זענען געשטאַנען דרײַ באָקסערבײמער אין דער פֿאָרעם פֿון אַ דרײַעק. זכרים – האָט חסן אַבו געדענקט.
חסן אַבו האָט די כאַטעס, די בײמער, די שטײנער מער געשפּירט װי געזען. דורך דעם שפּאַן פֿון זיבן־אַַכט דורות, װאָס ער האָט געקאָנט אַ שפּרײַז טאָן אין זײַן זכּרון, פֿון זײַנע עלטער־זײדעס, װאָס ער האָט געדענקט, ביז צו זײַנע אײגענע אוראײניקלעך – האָט זיך דאָ גאָרנישט געענדערט. דאָס דאָרף איז נישט גרעסער געװאָרן און די בײמער נישט עלטער. אַפֿילו די געצײלטע כאַטעס װאָס זענען צעשעדיקט געװאָרן אין דער לעצטער מלחמה האָבן אַצינד, אין דער ערבֿ־טאָג־שעה, זיך אַרײַנגענומען אינעם רינג פֿון שלװה, װאָס האָט פֿאַרקרײַזט דאָס דאָרף, און זײ האָבן אױסגעזען גאַנץ און באַװױנט מיט מענטשן, װי אַלע אַנדערע כאַטעס.
אַ שטיל שאָרכען האָט זיך געטראָגן פֿון שכנותדיקע הײַזקעס, װוּ מענטשן האָבן שױן געשפּײַזט זײערע שטוב־חיות, געזאַמלט זײער הױזגעזינד און געשפּאַנט די אײזלען, זיך געגרײט אין װעג אַרײַן צו דעם לאַנגן אַרבעטסטאָג אױף די זומערדיקע פֿעלדער.
דאָס דאָרף האָט זיך געװעקט פֿון שלאָף. הינט, הענער, אײזלען האָבן זיך שױן איבערגערופֿן. מענטשן – נאָך נישט. זײ האָבן זיך געפּאָרעט אָן לשון. חסן אַבו האָט געשפּירט, אַז דאָס דאָרף איז דאָ, דאָס דאָרף איז שטענדיק געװען און דאָס האָט אים געמאַכט גלײבן, אַז אַזױ װי דאָס דאָרף, װעט אױך ער שטענדיק זײַן. אַ געפֿיל װי אַ גוטער אָנזאָג איז אױפֿגעגאַנגען אין אים. װי אַ געשעעניש, אױף װעלכער ער האָט שױן לאַנג געװאַרט, װאָלט איצט פֿאָרױסגעשיקט אַ בשׂורה, אַז עס װעט הײַנט מקױם װערן. ער האָט נאָך נישט געװוּסט װאָס. זײַנע מחשבֿות האָבן זיך געזאַמלט זײער פּאַמעלעך, נישט צוליב דעם, װאָס ער איז נאָר װאָס אױפֿגעשטאַנען פֿון שלאָף, נאָר מחמת געװױנשאַפֿט און מחמת זיקנה.
דאָס אױפֿשטײן אין אַזאַ פֿריִער שעה איז געװען בײַ אים אַ תּמידות. פֿון זינט ער האָט זיך געדענקט האָט דאָס ליכט פֿון טאָג קײן מאָל נישט געװאַרט אױף אים. אַ געדעכעניש איז פֿאַרבליבן אין זײַן זכּרון און ער האָט זיך געדענקט אַ קלײנינקער פֿון אַ דרײַ־פֿיר יאָר, אַרײַנגעקװעטשט אין אַ קעסטל אױפֿן רוקן פֿון אַן אײזל, װאָס האָט געשפּאַנט אין אָט די פֿריִע שעהען, צוזאַמען מיט נאָך אײזלען, פֿערד און קעמלען־משפּחה – צו דער אַרבעט אױף די פֿעלדער. דאָס האָט זיך אָנגעהױבן מיט אַ נײַנציק יאָר צוריק און אפֿשר מער.
חסן אַבו האָט געװוּסט, אַז אױב ער קאָן דאָס דאָרף, די װעלדלעך, די שטײנער, די שטעגלעך, װאָס ציִען זיך פֿון די באַרגרוקנס אַראָפּ צו דער װאַדי, די באַהאַלטענע דורכגענג צװישן די סאַברע־גדרים, אױב די הימלען און די שטערן אין די דאָזיקע שעהען זענען הײמיש צו זײַן אױג, – און נאָך פֿריִער פֿאַר זײ שפּירט ער דעם אָנקום פֿון טאָגליכט, – איז עס פֿון יענע צײַטן, װען ער איז געזעסן אינעם קעסטל אױפֿן רוקן פֿון אײזל, ער און נאָך אַ ברודערל אָדער אַ שװעסטערל, און בלױז די אױגן און די אױערן האָבן אַרױסגעשטאַרצט אינעם טונקעלן דרױסן אַרױס.
"ס'פֿאַרנעמט זיך אױף אַ שטאַרקער היץ" האָט חסן אַבו געזאָגט צום אײזל און אַרױפֿגעלײגט אַ האַנט אױף זײַן רוקן. ס'אײזל האָט געהאַט לאַנגע גוטע אױערן, און חסן אַבו פֿלעגט רעדן צו זיך דורכן אײזל מחמת געװױנשאַפֿט און מחמת קרובֿהשאַפֿט. װײַל טאָג־אײַן, טאָג־אױס זענען זײ געװען צוזאַמען און אַפֿילו אין הונדערט יאָר אַרום װאָלט חסן אַבו דאָס אײזל דערקענט. ער האָט געדענקט די צורה און די מידות פֿון אַלע אַנדערע אײזלען, װאָס ער האָט אין זײַן לעבן פֿאַרמאָגט. בײַ אַ געלעגנהײט פֿלעגט ער זײ דערמאָנען. אָבער דאָס זענען געװען פֿאַרטיקע רײד, װאָס האָבן זיך אָנגעזאַמלט במשך פֿון זײַן לאַנג לעבן. ער האָט זײ אַ סך מאָל איבערגעחזרט און זײ האָבן זיך אַרױסגערעדט װי פֿון זיך אַלײן, אָן איבעריקער מי און אָנשטרענגונג אױף צו דערמאָנען זיך. קוקנדיק אַצינד אױפֿן אײזל האָט ער דערשפּירט צו אים אַ שטאַרקע נאָענטקײט און אױסגעדאַכט האָט זיך אים, אַז אַלע אײזלען װאָס ער האָט אַ מאָל פֿאַרמאָגט זענען געװאָרן אײן אײזל – אָט דאָס לעצטע אײזל זײַנס.
ס'איז געװען אַן אַלט אײזל, גרױ און אָפּגעריבן. צום בױך צו איז די גרױקײט געװאָרן העלער, נאָר אױפֿן קאַרק איז די פֿעל געװען טונקל און ערטערװײַז אַפֿילו בלױ. לענג־אױס דעם רוקנבײן איז די פֿעל געװען אָפּגעריבן, אַפֿילו שװאַרץ, ממש לעדער, סימנים פֿון פֿאַרהײלטע װוּנדן. דאָס אײזל איז נישט געװען קײן מפֿונק און געגעסן אַלץ װאָס האָט זיך געפֿונען אױפֿן װעג – קאָרע פֿון בײמער, שטעכיקע דערנער, פֿאַרטריקנטע בײנער און אַפֿילו פֿאַרװאַלגערט פּאַפּיר. אָבער ליב געהאַט האָט דאָס אײזל װײַנטרױבן. אַז חסן אַבו פֿלעגט פֿאַרבײַגײן אַ װײַנשטאָק, פֿלעגט ער אָפּרײַסן אַ שטענגל װײַנטרױבן און אים געבן טרױב נאָך טרױב. דעמאָלט פֿלעגט דאָס אײזל אים נאָכגײן מיטן שפּיץ צונג צװישן די צײן און מיטן קאָפּ טאָרען חסן אַבון אין אַקסל אַרײַן, ער זאָל געבן נאָך. חסן אַבו פֿלעגט אָנקװעלן, ס'איז אים געפֿעלן געװאָרן דעם אײזלס תּשוקה נאָך װײַנטרױבן, אָבער ער אַלײן האָט אױך ליב געהאַט אַרײַנצוּװאַרפֿן אין זײַן אײגן מױל אַרײַן טרױב נאָך טרױב.
די װאַרעמקײט פֿון דעם אײזלס פֿעל האָט זיך איבערגעטראָגן אין חסן אַבוס פֿינגער און ער האָט מיט אַ מאָל געדענקט און געװוּסט דאָס, װאָס ער האָט זיך געמיט צו דערמאָנען זינט ער איז אױפֿגעשטאַנען פֿון שלאָף. ער האָט דערשפּירט אין זיך דאָס קלאַפּן פֿון אַ באַהאַלטענעם דופֿק און אַ גוטער ציטער איז אַדורכגעלאָפֿן דורך זײַן רוקנבײן. אַ װײַלע איז ער נאָך געשטאַנען און געקוקט אױפֿן אײזל, װאָס האָט געשאָקלט מיט דער אונטערשטער, לױזער ליפּ. דעם אײזלס מאַנדלאױגן זענען געװען פֿאַרטרערט. די טרערן האָבן זיך אַראָפּגעגליטשט איבער זײַן האָריק פּנים. ס'אײזל איז געװען הונגעריק און עס האָט געסאָפּעט שנעל. עס האָט געשלונגען די לופֿט דורכן מױל אין גאָרגל אַרײַן. חסן אַבו האָט עס געגלעט. ס'אײזל האָט אויסגעדרייט דעם קאָפּ און אַ ביס געטאָן חסן אַבו אין אָרעם. חסן אַבו האָט אים אַראָפּגעלאָזט אַ פּאַטש. מיט זײַנע אַלטע, בײנערדיקע פֿינגער האָט ער פֿאַרכאַפּט די גאַנצע ברײט פֿון קינבאַק ביזן אױג׃
"דו, חמור!" האָט ער זיך געבײזערט און געװישט די האַנט אין זײַנע הױזנטיכער, אָפּצורײַבן דאָס שטעכעניש אין די פֿינגער, װאָס דער פּאַטש האָט גורם געװען.
ס'אײזל איז געװען הונגעריק. ס'האָט געדאָרפֿט װיסן, אַז חסן אַבו װעט אים אַצינד נישט געבן צו עסן. דער טײַװל װעט אים נישט נעמען, אַלײן צו זאָרגן זיך פֿאַר זײַן מאָגן. ס'האָבן נישט געפֿעלט קײן דערנער און קוסטעבלעטער. גענוג אַז יעדן טאָג פֿלעגט ער אים לאָזן שטײן בײַם ראַנד פֿון אַ פֿעלד, ער זאָל זיך אָנעסן מיט זאַנגען, בעת ער, חסן אַבו, האָט געדרעמלט אין אַ שאָטן פֿון אַ בױם.
חסן אַבו האָט אָנגענומען דעם אײזל בײַ דער לױזער ליפּ און געדריקט װי אַ שװאָם׃
"דו, אַ רוח אין דיר," האָט ער אים געזידלט.
חסן אַבו אַלײן איז אױך געװען הונגעריק. אױף דער עלטער איז ער געװען אױסגעשטעלט אױף זיך אַלײן צו באַזאָרגן זיך מיט ברױט און ער האָט קײן מאָל נישט געװוּסט אַ טאָג פֿריִער, צי ער װעט מאָרגן זײַן זאַט.
ער האָט פּלוצלינג אָפּגעלאָזט ס'אײזל און אַרײַן אין דער כאַטע. ער איז געבליבן שטײן לעבן אַ קעסטל פּאָמעראַנצן, זיך אײַנגעבױגן, אָפּגעדעקט דעם זאַק פֿון קאַסטן און גענומען אַ פּאָמעראַנץ אין דער האַנט אַרײַן. אַ גאַנצע װאָך האָט ער געקליבן די פּאָמעראַנצן. יעדן טאָג, אױפֿן װעג צװישן שטאָט און דאָרף, האָט ער זיך אַרײַנגעגנבעט אין די פּרדסים, אָפּגעריסן אַ צענדליק און זײ פֿאַרשטעקט אין די באַהאַלטענע רחבֿותן פֿון זײַנע הױזן. הײַנט װעט ער פֿאַרקױפֿן דעם קאַסטן פּאָמעראַנצן און דערפֿילן זײַן רצון׃ ער װעט שלאָפֿן מיט אַ װײַב. חסן אַבו האָט געקאָלערט דעם פּאָמעראַנץ צװישן די פֿינגער. ער האָט געהאַט אַן אײגענעם אופֿן פֿון שמײכלען. זײַנע אױגן האָבן געטױשט די קאָליר.
שױן אַ סך יאָרן װי חסן אַבו האָט געלעבט אָן װײַבער. זינט דאָס לעצטע װײַב זײַנס איז געשטאָרבן איז שױן אַװעק אַ צײַט, און שױן לאַנג װי ער האָט די דאָזיקע זאַכן נישט אין זינען געהאַט. און אַז די טעג האָבן זיך געמערט האָט ער אין גאַנצן אין דעם פֿאַרגעסן. ס'האָט זיך אױסגעטריקנט אין אים, װי אַ נחל אין די הײסע זומערטעג, און חסן אַבו האָט אױף דעם נישט חרטה געהאַט. ער האָט געדאַנקט דעם נבֿיא פֿאַר באַפֿרײַען אים פֿון די האַרץ־פּלאָגענישן און זאָרגן, װאָס אַזעלכע זאַכן זענען גורם, און אַצינד, אין די טיף אַלטע טעג זײַנע, האָט ער געקאָנט רויִק דרעמלען אין אַ שאָטן אױפֿן ראַנד פֿון אַ װעג, אױפֿכאַפּן מיט אַ האַלב אױג פֿאַרבײַגײער, זיך צוהערן צום גלעקל־געקלאַנג פֿון אָנקומענדיקע קעמלען, נאָכפֿירן פּאַמעלעך דאָס אױג אין דער ריכטונג װוּ זײ װערן פֿאַרשװוּנדן, שאַצן די יאָרן לױט זײער אױסזען, מעסטן זײער װערט אין געלט און לאָזן זײַנע מחשבֿות מיטן װינט, װאָס האָט זיך געיאָגט איבערן תּבֿואה־פֿעלד. גאָרנישט טראַכטן. חסן אַבו האָט געװוּסט די חכמה פֿון נישט טראַכטן און אױף דער עלטער איז עס אים צו נוץ געקומען. גאָרנישט טראַכטן, נאָר דרעמלען אַן אָנגעשפּאַרטער אױפֿן עלנבױגן אָדער זיצן אױף די פֿיס אין אַ שאָטנדיק װינקל, אײַנגעפֿאַלדט אין דרײַען, פֿיס, פּאַכװעס, גוף, און לאָזן לאַנגע שעהען פֿאַרבײַגײן מיט אײן פּינטל פֿון אױג.
אָבער זינט די מחשבֿה האָט זיך אין אים צוריק אױפֿגעװעקט איז ער געװאָרן אומרויִק און ער האָט זיך נישט געקאָנט געפֿינען קײן אָרט. ער איז געבליבן אין דאָרף, זיך געפּלאָנטערט אין די געסלעך און װי תּמיד – געזוכט אַ שאָטן, צו פֿאַרשטעקן דעם קאָפּ פֿון דער ברענענדיקער זון. און אַז ער פֿלעגט געפֿינען אַ שאָטן אין אַ װינקל, פֿאַרטרײַבן פֿון דאָרט דאָס אײזל, דעם הונט אָדער אַן אַנדערע הױז־חיה, און זיך אַלײן אַװעקזעצן און פֿאַרװיקלען אַ פּאַפּיראָס, פֿלעגט ער גלײַך דערשפּירן, אַז די מחשבֿה איז דאָ אין אים.
"מען טרײַבט חוזק פֿון אַלטן חסן" האָט ער גערעדט צו זיך "מען חוזקט." אַראָפּקוקנדיק אױף דער ערד, האָט ער באַמערקט װי דער שאָטן פֿון דער חיה, װאָס ער האָט נאָר װאָס פֿאַרטריבן, רוקט זיך שױן װידער נענטער צו אים, צום שאָטן אין װינקל. האָט ער געװאַרט ביז דער שאָטן איז געבליבן ליגן בײַ זײַנע קני און, נישט אױפֿהײבנדיק אַפֿילו די אױגן, אַ פֿאָכע געטאָן מיט דער האַנט און אַראָפּגעלאָזט אַ פֿליאַסק׃
"שדים, טראָגט אײַך. לאָזט צו רו."
אָבער די חיה האָט נישט צו רו געלאָזט. דער הונט, אָדער דאָס אײזל, האָט זיך צוריקגעקערט צום װינקל און אַרײַנגעשטעקט דעם קאָפּ אין שאָטן, װוּ חסן אַבו איז געזעסן און גערײכערט פֿאַרדרעמלט אַ פּאַפּיראָס, און צװישן אײן צי און צװײטן איז דער טאָג פֿאַרגאַנגען. אָבער די מחשבֿה האָט זיך געשטאַרקט אין חסן אַבו. אַפֿילו בעת ער איז געזעסן בחבֿרותא מיט אַנדערע דאָרפֿסלײַט און טרינקענדיק קאַװע זיך אײַנגעהערט צו די לאַנגזאַמע שמועסן װעגן דאָרף־ענינים, װעגן אַ נײַ געבאָט פֿון אַ מלך, װעגן דער מלחמה, װאָס האָט זיך נאָך נישט פֿאַרענדיקט, פֿלעגט ער דערשפּירן, אַז ער הערט זיך כּלל נישט אײַן צו די רײד.
יידיש עברית
חסן אַבו טנאָה האָט זיך אױפֿגעהױבן פֿון געלעגער און אױפֿגעװעקט זײַן אײזל פֿון שלאָף. ס'אײזל איז געשטאַנען בײַ דער שװעל פֿון דער כאַטע, מיטן קאָפּ אינעװײניק. עס איז נישט געװען צוגעבונדן און ס'האָט אױסגעזען װי עס װאָלט פֿאַרגליװערט געװאָרן אין מיטן פֿון אַריבערשפּאַנען די שװעל. בעת חסן אַבו האָט זיך דערנענטערט צו דער עפֿענונג האָט ס'אײזל פֿאַרריסן דעם האַלדז און געסאָפּעט מיט אַ פֿײַף. חסן אַבו האָט אַרױסגעקוקט אין דרױסן און זיך אײַנגעהערט צום גרימעניש אינעם בױך פֿון אײזל, װי אַ קלײנער װינט װאָלט דאָרט געפֿײַפֿט אין זײַנע געדערעם, דורכשפּאַרנדיק דורך מױל און דורך נאָזלעכער.
אין דרױסן איז נאָך געװען נאַכט, אָבער די שטערן האָבן זיך שױן אָנגעהױבן דערװײַטערן אײנער פֿון אַנדערן און חסן אַבו האָט געשפּירט דאָס ליכט פֿון טאָג, װאָס װעט אין אַ שעה־אָנדערהאַלבן דורכזאַפּן די הימלען.
פֿון זײַן כאַטע, װאָס איז געשטאַנען אױף אַ באַרגרוקן, האָט ער אַרומגענומען מיט זײַנע אַלטע אױגן דאָס דאָרף, װאָס האָט זיך צעשפּרײט איבער צװײ בערג, צעשניטן אין מיטן דורך אַ טונקעלער װאַדי. בײַ טאָג איז דאָס דאָרף הײס געװען מיט שטײן און מיט שטױב און מיט טריקעניש, אָבער אַצינד, אינעם ערבֿ־פֿרימאָרגן, איז עס געװען קיל און פֿאַרשװיגן, און פֿײַכט מיט טױ פֿון דער נאַכט, װי נאָך אַ דראָבנעם רעגן. מער װי פֿון די כאַטעס איז בולט געװען דאָס טונקלקײט פֿון געדיכטע קוסטעס, פֿון סאַברע־גדרים, פֿון װעלדלעך אײלבערטן, װאָס האָבן זיך אַראָפּגעצױגן ביז טיף אין דער װאַדי אַרײַן. קלײנע ערדפֿלעקן, פֿאַרזײטע מיט װײץ און מיט גערשטן, זענען געװען העלער װי די נאַכט אױף די באַרגטרעפּ צװישן אײן בוסטאַן און צװײטן. װוּ נאָר אַן אָרט רײן פֿון שטײנער, אַפֿילו צען־צװעלף שפּאַן די לענג, איז עס געװען באַדעקט מיט העל גרינע טאַבאַקבלעטער. הױך, אױפֿן האָריזאָנט, אינעם העלערן ליכט פֿון נאַכטהימל, זענען געשטאַנען דרײַ באָקסערבײמער אין דער פֿאָרעם פֿון אַ דרײַעק. זכרים – האָט חסן אַבו געדענקט.
חסן אַבו האָט די כאַטעס, די בײמער, די שטײנער מער געשפּירט װי געזען. דורך דעם שפּאַן פֿון זיבן־אַַכט דורות, װאָס ער האָט געקאָנט אַ שפּרײַז טאָן אין זײַן זכּרון, פֿון זײַנע עלטער־זײדעס, װאָס ער האָט געדענקט, ביז צו זײַנע אײגענע אוראײניקלעך – האָט זיך דאָ גאָרנישט געענדערט. דאָס דאָרף איז נישט גרעסער געװאָרן און די בײמער נישט עלטער. אַפֿילו די געצײלטע כאַטעס װאָס זענען צעשעדיקט געװאָרן אין דער לעצטער מלחמה האָבן אַצינד, אין דער ערבֿ־טאָג־שעה, זיך אַרײַנגענומען אינעם רינג פֿון שלװה, װאָס האָט פֿאַרקרײַזט דאָס דאָרף, און זײ האָבן אױסגעזען גאַנץ און באַװױנט מיט מענטשן, װי אַלע אַנדערע כאַטעס.
אַ שטיל שאָרכען האָט זיך געטראָגן פֿון שכנותדיקע הײַזקעס, װוּ מענטשן האָבן שױן געשפּײַזט זײערע שטוב־חיות, געזאַמלט זײער הױזגעזינד און געשפּאַנט די אײזלען, זיך געגרײט אין װעג אַרײַן צו דעם לאַנגן אַרבעטסטאָג אױף די זומערדיקע פֿעלדער.
דאָס דאָרף האָט זיך געװעקט פֿון שלאָף. הינט, הענער, אײזלען האָבן זיך שױן איבערגערופֿן. מענטשן – נאָך נישט. זײ האָבן זיך געפּאָרעט אָן לשון. חסן אַבו האָט געשפּירט, אַז דאָס דאָרף איז דאָ, דאָס דאָרף איז שטענדיק געװען און דאָס האָט אים געמאַכט גלײבן, אַז אַזױ װי דאָס דאָרף, װעט אױך ער שטענדיק זײַן. אַ געפֿיל װי אַ גוטער אָנזאָג איז אױפֿגעגאַנגען אין אים. װי אַ געשעעניש, אױף װעלכער ער האָט שױן לאַנג געװאַרט, װאָלט איצט פֿאָרױסגעשיקט אַ בשׂורה, אַז עס װעט הײַנט מקױם װערן. ער האָט נאָך נישט געװוּסט װאָס. זײַנע מחשבֿות האָבן זיך געזאַמלט זײער פּאַמעלעך, נישט צוליב דעם, װאָס ער איז נאָר װאָס אױפֿגעשטאַנען פֿון שלאָף, נאָר מחמת געװױנשאַפֿט און מחמת זיקנה.
דאָס אױפֿשטײן אין אַזאַ פֿריִער שעה איז געװען בײַ אים אַ תּמידות. פֿון זינט ער האָט זיך געדענקט האָט דאָס ליכט פֿון טאָג קײן מאָל נישט געװאַרט אױף אים. אַ געדעכעניש איז פֿאַרבליבן אין זײַן זכּרון און ער האָט זיך געדענקט אַ קלײנינקער פֿון אַ דרײַ־פֿיר יאָר, אַרײַנגעקװעטשט אין אַ קעסטל אױפֿן רוקן פֿון אַן אײזל, װאָס האָט געשפּאַנט אין אָט די פֿריִע שעהען, צוזאַמען מיט נאָך אײזלען, פֿערד און קעמלען־משפּחה – צו דער אַרבעט אױף די פֿעלדער. דאָס האָט זיך אָנגעהױבן מיט אַ נײַנציק יאָר צוריק און אפֿשר מער.
חסן אַבו האָט געװוּסט, אַז אױב ער קאָן דאָס דאָרף, די װעלדלעך, די שטײנער, די שטעגלעך, װאָס ציִען זיך פֿון די באַרגרוקנס אַראָפּ צו דער װאַדי, די באַהאַלטענע דורכגענג צװישן די סאַברע־גדרים, אױב די הימלען און די שטערן אין די דאָזיקע שעהען זענען הײמיש צו זײַן אױג, – און נאָך פֿריִער פֿאַר זײ שפּירט ער דעם אָנקום פֿון טאָגליכט, – איז עס פֿון יענע צײַטן, װען ער איז געזעסן אינעם קעסטל אױפֿן רוקן פֿון אײזל, ער און נאָך אַ ברודערל אָדער אַ שװעסטערל, און בלױז די אױגן און די אױערן האָבן אַרױסגעשטאַרצט אינעם טונקעלן דרױסן אַרױס.
"ס'פֿאַרנעמט זיך אױף אַ שטאַרקער היץ" האָט חסן אַבו געזאָגט צום אײזל און אַרױפֿגעלײגט אַ האַנט אױף זײַן רוקן. ס'אײזל האָט געהאַט לאַנגע גוטע אױערן, און חסן אַבו פֿלעגט רעדן צו זיך דורכן אײזל מחמת געװױנשאַפֿט און מחמת קרובֿהשאַפֿט. װײַל טאָג־אײַן, טאָג־אױס זענען זײ געװען צוזאַמען און אַפֿילו אין הונדערט יאָר אַרום װאָלט חסן אַבו דאָס אײזל דערקענט. ער האָט געדענקט די צורה און די מידות פֿון אַלע אַנדערע אײזלען, װאָס ער האָט אין זײַן לעבן פֿאַרמאָגט. בײַ אַ געלעגנהײט פֿלעגט ער זײ דערמאָנען. אָבער דאָס זענען געװען פֿאַרטיקע רײד, װאָס האָבן זיך אָנגעזאַמלט במשך פֿון זײַן לאַנג לעבן. ער האָט זײ אַ סך מאָל איבערגעחזרט און זײ האָבן זיך אַרױסגערעדט װי פֿון זיך אַלײן, אָן איבעריקער מי און אָנשטרענגונג אױף צו דערמאָנען זיך. קוקנדיק אַצינד אױפֿן אײזל האָט ער דערשפּירט צו אים אַ שטאַרקע נאָענטקײט און אױסגעדאַכט האָט זיך אים, אַז אַלע אײזלען װאָס ער האָט אַ מאָל פֿאַרמאָגט זענען געװאָרן אײן אײזל – אָט דאָס לעצטע אײזל זײַנס.
ס'איז געװען אַן אַלט אײזל, גרױ און אָפּגעריבן. צום בױך צו איז די גרױקײט געװאָרן העלער, נאָר אױפֿן קאַרק איז די פֿעל געװען טונקל און ערטערװײַז אַפֿילו בלױ. לענג־אױס דעם רוקנבײן איז די פֿעל געװען אָפּגעריבן, אַפֿילו שװאַרץ, ממש לעדער, סימנים פֿון פֿאַרהײלטע װוּנדן. דאָס אײזל איז נישט געװען קײן מפֿונק און געגעסן אַלץ װאָס האָט זיך געפֿונען אױפֿן װעג – קאָרע פֿון בײמער, שטעכיקע דערנער, פֿאַרטריקנטע בײנער און אַפֿילו פֿאַרװאַלגערט פּאַפּיר. אָבער ליב געהאַט האָט דאָס אײזל װײַנטרױבן. אַז חסן אַבו פֿלעגט פֿאַרבײַגײן אַ װײַנשטאָק, פֿלעגט ער אָפּרײַסן אַ שטענגל װײַנטרױבן און אים געבן טרױב נאָך טרױב. דעמאָלט פֿלעגט דאָס אײזל אים נאָכגײן מיטן שפּיץ צונג צװישן די צײן און מיטן קאָפּ טאָרען חסן אַבון אין אַקסל אַרײַן, ער זאָל געבן נאָך. חסן אַבו פֿלעגט אָנקװעלן, ס'איז אים געפֿעלן געװאָרן דעם אײזלס תּשוקה נאָך װײַנטרױבן, אָבער ער אַלײן האָט אױך ליב געהאַט אַרײַנצוּװאַרפֿן אין זײַן אײגן מױל אַרײַן טרױב נאָך טרױב.
די װאַרעמקײט פֿון דעם אײזלס פֿעל האָט זיך איבערגעטראָגן אין חסן אַבוס פֿינגער און ער האָט מיט אַ מאָל געדענקט און געװוּסט דאָס, װאָס ער האָט זיך געמיט צו דערמאָנען זינט ער איז אױפֿגעשטאַנען פֿון שלאָף. ער האָט דערשפּירט אין זיך דאָס קלאַפּן פֿון אַ באַהאַלטענעם דופֿק און אַ גוטער ציטער איז אַדורכגעלאָפֿן דורך זײַן רוקנבײן. אַ װײַלע איז ער נאָך געשטאַנען און געקוקט אױפֿן אײזל, װאָס האָט געשאָקלט מיט דער אונטערשטער, לױזער ליפּ. דעם אײזלס מאַנדלאױגן זענען געװען פֿאַרטרערט. די טרערן האָבן זיך אַראָפּגעגליטשט איבער זײַן האָריק פּנים. ס'אײזל איז געװען הונגעריק און עס האָט געסאָפּעט שנעל. עס האָט געשלונגען די לופֿט דורכן מױל אין גאָרגל אַרײַן. חסן אַבו האָט עס געגלעט. ס'אײזל האָט אויסגעדרייט דעם קאָפּ און אַ ביס געטאָן חסן אַבו אין אָרעם. חסן אַבו האָט אים אַראָפּגעלאָזט אַ פּאַטש. מיט זײַנע אַלטע, בײנערדיקע פֿינגער האָט ער פֿאַרכאַפּט די גאַנצע ברײט פֿון קינבאַק ביזן אױג׃
"דו, חמור!" האָט ער זיך געבײזערט און געװישט די האַנט אין זײַנע הױזנטיכער, אָפּצורײַבן דאָס שטעכעניש אין די פֿינגער, װאָס דער פּאַטש האָט גורם געװען.
ס'אײזל איז געװען הונגעריק. ס'האָט געדאָרפֿט װיסן, אַז חסן אַבו װעט אים אַצינד נישט געבן צו עסן. דער טײַװל װעט אים נישט נעמען, אַלײן צו זאָרגן זיך פֿאַר זײַן מאָגן. ס'האָבן נישט געפֿעלט קײן דערנער און קוסטעבלעטער. גענוג אַז יעדן טאָג פֿלעגט ער אים לאָזן שטײן בײַם ראַנד פֿון אַ פֿעלד, ער זאָל זיך אָנעסן מיט זאַנגען, בעת ער, חסן אַבו, האָט געדרעמלט אין אַ שאָטן פֿון אַ בױם.
חסן אַבו האָט אָנגענומען דעם אײזל בײַ דער לױזער ליפּ און געדריקט װי אַ שװאָם׃
"דו, אַ רוח אין דיר," האָט ער אים געזידלט.
חסן אַבו אַלײן איז אױך געװען הונגעריק. אױף דער עלטער איז ער געװען אױסגעשטעלט אױף זיך אַלײן צו באַזאָרגן זיך מיט ברױט און ער האָט קײן מאָל נישט געװוּסט אַ טאָג פֿריִער, צי ער װעט מאָרגן זײַן זאַט.
ער האָט פּלוצלינג אָפּגעלאָזט ס'אײזל און אַרײַן אין דער כאַטע. ער איז געבליבן שטײן לעבן אַ קעסטל פּאָמעראַנצן, זיך אײַנגעבױגן, אָפּגעדעקט דעם זאַק פֿון קאַסטן און גענומען אַ פּאָמעראַנץ אין דער האַנט אַרײַן. אַ גאַנצע װאָך האָט ער געקליבן די פּאָמעראַנצן. יעדן טאָג, אױפֿן װעג צװישן שטאָט און דאָרף, האָט ער זיך אַרײַנגעגנבעט אין די פּרדסים, אָפּגעריסן אַ צענדליק און זײ פֿאַרשטעקט אין די באַהאַלטענע רחבֿותן פֿון זײַנע הױזן. הײַנט װעט ער פֿאַרקױפֿן דעם קאַסטן פּאָמעראַנצן און דערפֿילן זײַן רצון׃ ער װעט שלאָפֿן מיט אַ װײַב. חסן אַבו האָט געקאָלערט דעם פּאָמעראַנץ צװישן די פֿינגער. ער האָט געהאַט אַן אײגענעם אופֿן פֿון שמײכלען. זײַנע אױגן האָבן געטױשט די קאָליר.
שױן אַ סך יאָרן װי חסן אַבו האָט געלעבט אָן װײַבער. זינט דאָס לעצטע װײַב זײַנס איז געשטאָרבן איז שױן אַװעק אַ צײַט, און שױן לאַנג װי ער האָט די דאָזיקע זאַכן נישט אין זינען געהאַט. און אַז די טעג האָבן זיך געמערט האָט ער אין גאַנצן אין דעם פֿאַרגעסן. ס'האָט זיך אױסגעטריקנט אין אים, װי אַ נחל אין די הײסע זומערטעג, און חסן אַבו האָט אױף דעם נישט חרטה געהאַט. ער האָט געדאַנקט דעם נבֿיא פֿאַר באַפֿרײַען אים פֿון די האַרץ־פּלאָגענישן און זאָרגן, װאָס אַזעלכע זאַכן זענען גורם, און אַצינד, אין די טיף אַלטע טעג זײַנע, האָט ער געקאָנט רויִק דרעמלען אין אַ שאָטן אױפֿן ראַנד פֿון אַ װעג, אױפֿכאַפּן מיט אַ האַלב אױג פֿאַרבײַגײער, זיך צוהערן צום גלעקל־געקלאַנג פֿון אָנקומענדיקע קעמלען, נאָכפֿירן פּאַמעלעך דאָס אױג אין דער ריכטונג װוּ זײ װערן פֿאַרשװוּנדן, שאַצן די יאָרן לױט זײער אױסזען, מעסטן זײער װערט אין געלט און לאָזן זײַנע מחשבֿות מיטן װינט, װאָס האָט זיך געיאָגט איבערן תּבֿואה־פֿעלד. גאָרנישט טראַכטן. חסן אַבו האָט געװוּסט די חכמה פֿון נישט טראַכטן און אױף דער עלטער איז עס אים צו נוץ געקומען. גאָרנישט טראַכטן, נאָר דרעמלען אַן אָנגעשפּאַרטער אױפֿן עלנבױגן אָדער זיצן אױף די פֿיס אין אַ שאָטנדיק װינקל, אײַנגעפֿאַלדט אין דרײַען, פֿיס, פּאַכװעס, גוף, און לאָזן לאַנגע שעהען פֿאַרבײַגײן מיט אײן פּינטל פֿון אױג.
אָבער זינט די מחשבֿה האָט זיך אין אים צוריק אױפֿגעװעקט איז ער געװאָרן אומרויִק און ער האָט זיך נישט געקאָנט געפֿינען קײן אָרט. ער איז געבליבן אין דאָרף, זיך געפּלאָנטערט אין די געסלעך און װי תּמיד – געזוכט אַ שאָטן, צו פֿאַרשטעקן דעם קאָפּ פֿון דער ברענענדיקער זון. און אַז ער פֿלעגט געפֿינען אַ שאָטן אין אַ װינקל, פֿאַרטרײַבן פֿון דאָרט דאָס אײזל, דעם הונט אָדער אַן אַנדערע הױז־חיה, און זיך אַלײן אַװעקזעצן און פֿאַרװיקלען אַ פּאַפּיראָס, פֿלעגט ער גלײַך דערשפּירן, אַז די מחשבֿה איז דאָ אין אים.
"מען טרײַבט חוזק פֿון אַלטן חסן" האָט ער גערעדט צו זיך "מען חוזקט." אַראָפּקוקנדיק אױף דער ערד, האָט ער באַמערקט װי דער שאָטן פֿון דער חיה, װאָס ער האָט נאָר װאָס פֿאַרטריבן, רוקט זיך שױן װידער נענטער צו אים, צום שאָטן אין װינקל. האָט ער געװאַרט ביז דער שאָטן איז געבליבן ליגן בײַ זײַנע קני און, נישט אױפֿהײבנדיק אַפֿילו די אױגן, אַ פֿאָכע געטאָן מיט דער האַנט און אַראָפּגעלאָזט אַ פֿליאַסק׃
"שדים, טראָגט אײַך. לאָזט צו רו."
אָבער די חיה האָט נישט צו רו געלאָזט. דער הונט, אָדער דאָס אײזל, האָט זיך צוריקגעקערט צום װינקל און אַרײַנגעשטעקט דעם קאָפּ אין שאָטן, װוּ חסן אַבו איז געזעסן און גערײכערט פֿאַרדרעמלט אַ פּאַפּיראָס, און צװישן אײן צי און צװײטן איז דער טאָג פֿאַרגאַנגען. אָבער די מחשבֿה האָט זיך געשטאַרקט אין חסן אַבו. אַפֿילו בעת ער איז געזעסן בחבֿרותא מיט אַנדערע דאָרפֿסלײַט און טרינקענדיק קאַװע זיך אײַנגעהערט צו די לאַנגזאַמע שמועסן װעגן דאָרף־ענינים, װעגן אַ נײַ געבאָט פֿון אַ מלך, װעגן דער מלחמה, װאָס האָט זיך נאָך נישט פֿאַרענדיקט, פֿלעגט ער דערשפּירן, אַז ער הערט זיך כּלל נישט אײַן צו די רײד.
חסן אבו טְנוֹ קם ממשכבו והעיר את חמורו משינה. החמור עמד על מפתן הבקתה כשראשו בתוכה. הוא לא היה קשור, ונראה היה כאילו קפא באמצע חציית המפתן. כשחסן אבו התקרב לפתח, זקר החמור את צווארו והתנשף בשריקה. חסן אבו הביט החוצה והאזין לעוויתות בבטנו של החמור, כאילו רוח קטנה שורקת שם במעיו, מפלסת דרכה מבעד לפה ודרך הנחיריים.
בחוץ היה עוד לילה, אולם הכוכבים כבר החלו להתרחק זה מזה, וחסן אבו חש באור היום שימלא את השמיים כעבור שעה וחצי.
מבקתתו שעל גב ההר הוא ראה בעיניו הזקנות את כל הכפר סביב, שהתפרס על שני הרים ונחצה במרכזו על ידי ואדי חשוך. ביום היה הכפר לוהט מאבן, מאבק ומיובש, אולם כעת, לפני עלות השחר, היה קריר וחרישי, ולח מטל הלילה, כלאחר גשם דק. יותר מאשר מן הבקתות, האפלולית בלטה מן השיחים הסבוכים, מגדרות הצבר, ממטעי הזיתים אשר נמשכו מטה לעומק הוואדי. כתמי אדמה קטנים, זרועים חיטה ושעורה, נראו בהירים מהלילה על מדרגות ההר בין בוסתן אחד למשנהו. כל מקום נקי מאבנים, אף אם אורכו עשרה או שנים-עשר צעדים בלבד, היה מכוסה בעלי טבק ירוקים בהירים. למעלה, באופק, באורם הבהיר של שמי הליל, עמדו בצורת משולש שלושה עצי חרוב. זכרים – נזכר חסן אבו.
חסן אבו חש את הבקתות, את העצים ואת האבנים יותר משראה אותם. במשך שבעה-שמונה דורות שהוא יכול להריץ בזיכרונו – מאבות אבותיו שזכר ועד ניניו שלו – לא השתנה פה דבר. הכפר לא גדל והעצים לא הזדקנו. אפילו הבקתות הספורות שניזוקו במלחמה האחרונה נכנסו כעת, בטרם עלות השחר, לטבעת הַשַּלְווה שהקיפה את הכפר ונראו שלמות ומאוכלסות באנשים ככל הבקתות האחרות. רחש שקט נישא מהבקתות השכנות, בהן כבר האכילו אנשים את חיות הבית, כינסו את בני ביתם ורתמו את החמורים, התכוננו לצאת ליום העבודה הארוך בשדות הקיציים.
הכפר התעורר משינה. כלבים, תרנגולים וחמורים כבר החלו לקרוא זה לזה, אך האנשים – עוד לא. הם התעסקו בענייניהם בלא אומר. חסן אבו חש שהכפר ישנו, שהכפר תמיד היה, וזה גרם לו להאמין שגם הוא, כמו הכפר, יהיה תמיד. תחושה כסימן טוב לבאות עלתה בו, כאילו מאורע שחיכה לו זמן רב שלח אליו בשורה שהיום הוא יתקיים. הוא עוד לא ידע מה. מחשבותיו התאספו לאט מאוד, לא מפני שזה עתה התעורר משינה, אלא מחמת הרגל ומחמת זקנה.
הקימה בשעה כה מוקדמת היתה אצלו הרגל קבוע. מאז שהוא זוכר את עצמו, אור היום מעולם לא הקדים אותו. זיכרון נותר בו, והוא זכר את עצמו קטנטן, בן שלוש-ארבע שנים, דחוק בתוך ארגז קטן על גבו של חמור, שצעד עם עוד חמורים, סוסים ומשפחת גמלים לעבודה בשדות, בשעות מוקדמות כאלה ממש. זה התחיל לפני תשעים שנה לערך ואולי אף יותר.
חסן אבו ידע שאם הוא מכיר את הכפר, את החורשות, את האבנים, את השבילים הקטנים היורדים במדרונות ההרים אל הוואדי, את המעברים החבויים בין גדרות הצבר. אם השמים והכוכבים בשעות הללו מוכרים היטב לעינו – ועוד קודם להם הוא חש בביאת אור היום – הרי זה מהזמנים ההם, כאשר ישב בארגז הקטן על גב החמור, הוא ועוד אח קטן או אחות קטנה, ורק העיניים והאוזניים הזדקרו אל החשכה שבחוץ.
"עומד לבוא שרב כבד", אמר חסן אבו לחמורו והניח יד על גבו. לחמור היו אוזניים ארוכות וטובות, וחסן אבו נהג לדבר לעצמו דרך החמור מחמת הרגל ומחמת קרבה. מידי יום ביומו הם היו ביחד, ואפילו בעוד מאה שנה היה חסן אבו מזהה את החמור הזה. הוא זכר את צורתם ומידותיהם של כל שאר החמורים שהיו לו בשנות חייו. הוא נהג להזכיר אותם לעיתים. אולם אלו היו דברים מן המוכן, שנצטברו במשך חייו הארוכים. הוא חזר עליהם פעמים רבות והם נהגו כאילו מעצמם, בלא מאמץ ובלא טורח להיזכר בהם. בהביטו כעת על חמורו הוא חש קרבה חזקה אליו, ונדמה היה לו שכל החמורים שהיו לו אי פעם היו לחמור אחד, החמור הזה, האחרון שלו.
היה זה חמור זקן, אפור ושחוק. באזור בטנו האפרוריות התבהרה, אך על עורפו הייתה פרוותו כהה ופה ושם אפילו כחולה. לאורך עמוד השדרה הייתה פרוותו משופשפת ואפילו שחורה, העור היה חשוף ממש מסימני פצעים שהגלידו. החמור הזה לא היה מפונק ואכל כל מה שנמצא בדרך. קליפות עצים, קוצים דוקרניים, עצמות יבשות, ואפילו נייר שנקרה בדרכו. אבל ביחוד אהב החמור הזה ענבים. כאשר היה חסן אבו חולף ליד גפן, נהג לתלוש אשכול ענבים ולתת לו ענב אחר ענב. אז היה החמור הולך אחריו וקצה לשונו בין שיניו ובראשו דוחף את חסן אבו בכתפו, שייתן עוד. חסן אבו היה מתמוגג מזה. מצאה חן בעיניו תשוקת חמורו לענבים, אך גם הוא עצמו אהב להשליך לפיו שלו ענב אחר ענב.
החום מפרוותו של החמור עבר לאצבעותיו של חסן אבו, והוא נזכר לפתע וידע את הדבר שהתאמץ לזכור מאז שקם משנתו. הוא חש בתוכו הלמות של דופק סמוי, ורעד נעים חלף בעמוד השדרה שלו. זמן מה הוא עוד עמד והביט על החמור, שהניע את שפתו התחתונה, הרפויה. עיני השקד של החמור דמעו. הדמעות זלגו מטה על פניו השעירות. החמור היה רעב והתנשם במהירות. הוא בלע את האויר דרך פיו אל תוך גרונו. חסן אבו ליטף אותו. החמור סובב את ראשו ונשך את חסן אבו בזרועו. חסן אבו הנחית לו סטירה. באצבעותיו הזקנות והגרומות הוא אחז את כל הלסת שלו, עד העיניים:
"אתה, חתיכת חמור!" הוא גער בו וקינח את ידו במכנסיו, כדי למחות את הדקירה המכאיבה שגרמה המכה באצבעותיו.
החמור היה רעב. הוא היה צריך לדעת שחסן אבו לא יתן לו עכשיו לאכול. השטן לא ייקח אותו אם ידאג למלא את בטנו בעצמו. לא חסרים קוצים ועלי שיח. מספיק שהוא נתן לו בכל יום לעמוד ולרעות בשולי השדה, להשביע את רעבונו בשיבולים, בעת שהוא, חסן אבו, נימנם בצילו של עץ.
חסן אבו אחז בחמור בשפתו הרפויה ולחץ עליה כאילו היתה ספוג: "אתה, לך לעזאזל", קילל אותו.
גם חסן אבו היה רעב. בזקנתו היה עליו לדאוג לעצמו למזון, ומעולם לא ידע אם ישׂבע ביום הבא. פתאום הניח לחמור ונכנס לבקתתו. הוא נעמד ליד ארגז תפוזים, התכופף, הסיר את השק מן הארגז ונטל לידו תפוז. שבוע שלם אסף את התפוזים. בכל יום, בדרכו מהעיר לכפר, הוא התגנב לתוך הפרדסים, קטף עשרה תפוזים והטמין אותם במכנסיו הרחבים. היום הוא ימכור את ארגז התפוזים ויגשים את משאלתו: הוא ישכב עם אישה. חסן אבו גלגל את התפוז בין אצבעותיו. היה לו אופן חיוך משל עצמו: צבע עיניו השתנה.
כבר שנים רבות חי חסן אבו בלי נשים. מאז שאשתו האחרונה מתה כבר חלף זמן רב, וכבר זמן רב לא חשב על דברים כאלה. ברבות הימים הוא שכח מזה לגמרי. זה יבש בתוכו כמו נחל בימי הקיץ החמים, וחסן אבו לא התחרט על כך. הוא הודה לנביא על כך ששחרר אותו מייסורי הלב ומהדאגות שגורמים הדברים הללו, ושעכשיו, בזקנתו המופלגת, הוא יכול לנמנם לו בשלווה בצל בשולי הדרך, להבחין בחצי עין בעובר אורח, להאזין לצלצול הפעמונים של גמלים מתקרבים, לעקוב לאט בעינו אחר הכיוון שאליו הם נעלמים, להעריך את גילם לפי מראם, לאמוד את ערכם בכסף ולתת למחשבותיו לדאות עם הרוח המנשבת על פני שדה התבואה. לא לחשוב בכלל. חסן אבו ידע את החוכמה שבאי-חשיבה, ובזקנתו היא היתה לו שימושית. לא לחשוב דבר, רק לנמנם שעון על המרפק, או לשבת בכריעה בפינה מוצלת, מקופל לשלוש – רגליים, בתי שחי, גוף – ולתת לשעות ארוכות לחלוף כהרף עין.
אולם מאז שבה ונעורה בו המחשבה, הוא נעשה חסר מנוחה ולא מצא לו מקום. הוא נשאר בכפר, תעה בסמטאותיו וכמו תמיד – חיפש צל שיגן על ראשו מפני השמש הלוהטת. וכשהיה מוצא צל באיזו פינה, מגרש משם את החמור, הכלב או כל חיית-בית אחרת ומהתיישב שם בעצמו לגלגל סיגריה, היה חש מיד שהמחשבה כאן, בתוכו.
"לועגים לחסן הזקן," הוא דיבר לעצמו, "לועגים." בהביטו מטה אל האדמה, הוא שם לב כיצד צילה של החיה שזה עתה גירש כבר שב ומתקרב אליו, לפינה המוצלת. הוא חיכה אפוא עד שהצל התקרב ונח ליד ברכיו, ואף מבלי להרים את עיניו, הניף את ידו והנחית חבטה:
"שדים, עופו מפה. עזבו אותי במנוחה."
אבל החיה לא עזבה אותו במנוחה. הכלב, או החמור, שבו לפינה ותחבו את ראשם לצל בו ישב אבו חסן המנומנם ועישן סיגריה, ובין שאיפה אחת לאחרת חלף לו היום. אבל המחשבה התחזקה בחסן אבו. אפילו בשעה שישב בחברותא עם אנשי כפר אחרים, ותוך כדי שתיית קפה האזין לשיחות האיטיות בענייני הכפר – על צו חדש של איזה מלך, על המלחמה שעוד לא הסתיימה – הוא חש שאינו מקשיב לדיבורים כלל.
עברית
חסן אבו טְנוֹ קם ממשכבו והעיר את חמורו משינה. החמור עמד על מפתן הבקתה כשראשו בתוכה. הוא לא היה קשור, ונראה היה כאילו קפא באמצע חציית המפתן. כשחסן אבו התקרב לפתח, זקר החמור את צווארו והתנשף בשריקה. חסן אבו הביט החוצה והאזין לעוויתות בבטנו של החמור, כאילו רוח קטנה שורקת שם במעיו, מפלסת דרכה מבעד לפה ודרך הנחיריים. בחוץ היה עוד לילה, אולם הכוכבים כבר החלו להתרחק זה מזה, וחסן אבו חש באור היום שימלא את השמיים כעבור שעה וחצי.
מבקתתו שעל גב ההר הוא ראה בעיניו הזקנות את כל הכפר סביב, שהתפרס על שני הרים ונחצה במרכזו על ידי ואדי חשוך. ביום היה הכפר לוהט מאבן, מאבק ומיובש, אולם כעת, לפני עלות השחר, היה קריר וחרישי, ולח מטל הלילה, כלאחר גשם דק. יותר מאשר מן הבקתות, האפלולית בלטה מן השיחים הסבוכים, מגדרות הצבר, ממטעי הזיתים אשר נמשכו מטה לעומק הוואדי. כתמי אדמה קטנים, זרועים חיטה ושעורה, נראו בהירים מהלילה על מדרגות ההר בין בוסתן אחד למשנהו. כל מקום נקי מאבנים, אף אם אורכו עשרה או שנים-עשר צעדים בלבד, היה מכוסה בעלי טבק ירוקים בהירים. למעלה, באופק, באורם הבהיר של שמי הליל, עמדו בצורת משולש שלושה עצי חרוב. זכרים – נזכר חסן אבו.
חסן אבו חש את הבקתות, את העצים ואת האבנים יותר משראה אותם. במשך שבעה-שמונה דורות שהוא יכול להריץ בזיכרונו – מאבות אבותיו שזכר ועד ניניו שלו – לא השתנה פה דבר. הכפר לא גדל והעצים לא הזדקנו. אפילו הבקתות הספורות שניזוקו במלחמה האחרונה נכנסו כעת, בטרם עלות השחר, לטבעת הַשַּלְווה שהקיפה את הכפר ונראו שלמות ומאוכלסות באנשים ככל הבקתות האחרות. רחש שקט נישא מהבקתות השכנות, בהן כבר האכילו אנשים את חיות הבית, כינסו את בני ביתם ורתמו את החמורים, התכוננו לצאת ליום העבודה הארוך בשדות הקיציים.
הכפר התעורר משינה. כלבים, תרנגולים וחמורים כבר החלו לקרוא זה לזה, אך האנשים – עוד לא. הם התעסקו בענייניהם בלא אומר. חסן אבו חש שהכפר ישנו, שהכפר תמיד היה, וזה גרם לו להאמין שגם הוא, כמו הכפר, יהיה תמיד. תחושה כסימן טוב לבאות עלתה בו, כאילו מאורע שחיכה לו זמן רב שלח אליו בשורה שהיום הוא יתקיים. הוא עוד לא ידע מה. מחשבותיו התאספו לאט מאוד, לא מפני שזה עתה התעורר משינה, אלא מחמת הרגל ומחמת זקנה.
הקימה בשעה כה מוקדמת היתה אצלו הרגל קבוע. מאז שהוא זוכר את עצמו, אור היום מעולם לא הקדים אותו. זיכרון נותר בו, והוא זכר את עצמו קטנטן, בן שלוש-ארבע שנים, דחוק בתוך ארגז קטן על גבו של חמור, שצעד עם עוד חמורים, סוסים ומשפחת גמלים לעבודה בשדות, בשעות מוקדמות כאלה ממש. זה התחיל לפני תשעים שנה לערך ואולי אף יותר.
חסן אבו ידע שאם הוא מכיר את הכפר, את החורשות, את האבנים, את השבילים הקטנים היורדים במדרונות ההרים אל הוואדי, את המעברים החבויים בין גדרות הצבר. אם השמים והכוכבים בשעות הללו מוכרים היטב לעינו – ועוד קודם להם הוא חש בביאת אור היום – הרי זה מהזמנים ההם, כאשר ישב בארגז הקטן על גב החמור, הוא ועוד אח קטן או אחות קטנה, ורק העיניים והאוזניים הזדקרו אל החשכה שבחוץ.
"עומד לבוא שרב כבד", אמר חסן אבו לחמורו והניח יד על גבו. לחמור היו אוזניים ארוכות וטובות, וחסן אבו נהג לדבר לעצמו דרך החמור מחמת הרגל ומחמת קרבה. מידי יום ביומו הם היו ביחד, ואפילו בעוד מאה שנה היה חסן אבו מזהה את החמור הזה. הוא זכר את צורתם ומידותיהם של כל שאר החמורים שהיו לו בשנות חייו. הוא נהג להזכיר אותם לעיתים. אולם אלו היו דברים מן המוכן, שנצטברו במשך חייו הארוכים. הוא חזר עליהם פעמים רבות והם נהגו כאילו מעצמם, בלא מאמץ ובלא טורח להיזכר בהם. בהביטו כעת על חמורו הוא חש קרבה חזקה אליו, ונדמה היה לו שכל החמורים שהיו לו אי פעם היו לחמור אחד, החמור הזה, האחרון שלו.
היה זה חמור זקן, אפור ושחוק. באזור בטנו האפרוריות התבהרה, אך על עורפו הייתה פרוותו כהה ופה ושם אפילו כחולה. לאורך עמוד השדרה הייתה פרוותו משופשפת ואפילו שחורה, העור היה חשוף ממש מסימני פצעים שהגלידו. החמור הזה לא היה מפונק ואכל כל מה שנמצא בדרך. קליפות עצים, קוצים דוקרניים, עצמות יבשות, ואפילו נייר שנקרה בדרכו. אבל ביחוד אהב החמור הזה ענבים. כאשר היה חסן אבו חולף ליד גפן, נהג לתלוש אשכול ענבים ולתת לו ענב אחר ענב. אז היה החמור הולך אחריו וקצה לשונו בין שיניו ובראשו דוחף את חסן אבו בכתפו, שייתן עוד. חסן אבו היה מתמוגג מזה. מצאה חן בעיניו תשוקת חמורו לענבים, אך גם הוא עצמו אהב להשליך לפיו שלו ענב אחר ענב.
החום מפרוותו של החמור עבר לאצבעותיו של חסן אבו, והוא נזכר לפתע וידע את הדבר שהתאמץ לזכור מאז שקם משנתו. הוא חש בתוכו הלמות של דופק סמוי, ורעד נעים חלף בעמוד השדרה שלו. זמן מה הוא עוד עמד והביט על החמור, שהניע את שפתו התחתונה, הרפויה. עיני השקד של החמור דמעו. הדמעות זלגו מטה על פניו השעירות. החמור היה רעב והתנשם במהירות. הוא בלע את האויר דרך פיו אל תוך גרונו. חסן אבו ליטף אותו. החמור סובב את ראשו ונשך את חסן אבו בזרועו. חסן אבו הנחית לו סטירה. באצבעותיו הזקנות והגרומות הוא אחז את כל הלסת שלו, עד העיניים:
"אתה, חתיכת חמור!" הוא גער בו וקינח את ידו במכנסיו, כדי למחות את הדקירה המכאיבה שגרמה המכה באצבעותיו.
החמור היה רעב. הוא היה צריך לדעת שחסן אבו לא יתן לו עכשיו לאכול. השטן לא ייקח אותו אם ידאג למלא את בטנו בעצמו. לא חסרים קוצים ועלי שיח. מספיק שהוא נתן לו בכל יום לעמוד ולרעות בשולי השדה, להשביע את רעבונו בשיבולים, בעת שהוא, חסן אבו, נימנם בצילו של עץ.
חסן אבו אחז בחמור בשפתו הרפויה ולחץ עליה כאילו היתה ספוג: "אתה, לך לעזאזל", קילל אותו.
גם חסן אבו היה רעב. בזקנתו היה עליו לדאוג לעצמו למזון, ומעולם לא ידע אם ישׂבע ביום הבא. פתאום הניח לחמור ונכנס לבקתתו. הוא נעמד ליד ארגז תפוזים, התכופף, הסיר את השק מן הארגז ונטל לידו תפוז. שבוע שלם אסף את התפוזים. בכל יום, בדרכו מהעיר לכפר, הוא התגנב לתוך הפרדסים, קטף עשרה תפוזים והטמין אותם במכנסיו הרחבים. היום הוא ימכור את ארגז התפוזים ויגשים את משאלתו: הוא ישכב עם אישה. חסן אבו גלגל את התפוז בין אצבעותיו. היה לו אופן חיוך משל עצמו: צבע עיניו השתנה.
כבר שנים רבות חי חסן אבו בלי נשים. מאז שאשתו האחרונה מתה כבר חלף זמן רב, וכבר זמן רב לא חשב על דברים כאלה. ברבות הימים הוא שכח מזה לגמרי. זה יבש בתוכו כמו נחל בימי הקיץ החמים, וחסן אבו לא התחרט על כך. הוא הודה לנביא על כך ששחרר אותו מייסורי הלב ומהדאגות שגורמים הדברים הללו, ושעכשיו, בזקנתו המופלגת, הוא יכול לנמנם לו בשלווה בצל בשולי הדרך, להבחין בחצי עין בעובר אורח, להאזין לצלצול הפעמונים של גמלים מתקרבים, לעקוב לאט בעינו אחר הכיוון שאליו הם נעלמים, להעריך את גילם לפי מראם, לאמוד את ערכם בכסף ולתת למחשבותיו לדאות עם הרוח המנשבת על פני שדה התבואה. לא לחשוב בכלל. חסן אבו ידע את החוכמה שבאי-חשיבה, ובזקנתו היא היתה לו שימושית. לא לחשוב דבר, רק לנמנם שעון על המרפק, או לשבת בכריעה בפינה מוצלת, מקופל לשלוש – רגליים, בתי שחי, גוף – ולתת לשעות ארוכות לחלוף כהרף עין.
אולם מאז שבה ונעורה בו המחשבה, הוא נעשה חסר מנוחה ולא מצא לו מקום. הוא נשאר בכפר, תעה בסמטאותיו וכמו תמיד – חיפש צל שיגן על ראשו מפני השמש הלוהטת. וכשהיה מוצא צל באיזו פינה, מגרש משם את החמור, הכלב או כל חיית-בית אחרת ומהתיישב שם בעצמו לגלגל סיגריה, היה חש מיד שהמחשבה כאן, בתוכו.
"לועגים לחסן הזקן", הוא דיבר לעצמו, "לועגים". בהביטו מטה אל האדמה, הוא שם לב כיצד צילה של החיה שזה עתה גירש כבר שב ומתקרב אליו, לפינה המוצלת. הוא חיכה אפוא עד שהצל התקרב ונח ליד ברכיו, ואף מבלי להרים את עיניו, הניף את ידו והנחית חבטה:
"שדים, עופו מפה. עזבו אותי במנוחה."
אבל החיה לא עזבה אותו במנוחה. הכלב, או החמור, שבו לפינה ותחבו את ראשם לצל בו ישב אבו חסן המנומנם ועישן סיגריה, ובין שאיפה אחת לאחרת חלף לו היום. אבל המחשבה התחזקה בחסן אבו. אפילו בשעה שישב בחברותא עם אנשי כפר אחרים, ותוך כדי שתיית קפה האזין לשיחות האיטיות בענייני הכפר – על צו חדש של איזה מלך, על המלחמה שעוד לא הסתיימה – הוא חש שאינו מקשיב לדיבורים כלל.
יידיש
"אַללאַ," האָט ער גערופֿן דעם נבֿיא און געבעטן מען זאָל אָפּטאָן פֿון אים דאָס אומגליק. אָבער אַ װינקל פֿון זײַן מוח איז געװען װאַך. אפֿשר מײנט מען עס ערנסט. מען האָט עס געמײנט ערנסט און חסן אַבו האָט נאָכגעגעבן. אין געדאַנק איז ער נאָך אַלץ אַרומגעגאַנגען אַרום דער מחשבֿה װי אַרום אַ מסוכּנדיק אָרט, אָבער זײַן דמיון האָט אױפֿגעװאַכט. ער האָט דערשפּירט אַ נײַעם כּוח און ער האָט זיך מער נישט געשראָקן.
דאָס װעגל האָט זיך אַראָפּגעלאָזט מיט אַ שאַרפֿן שיפּוע צו דער טונקעלער װאַדי. דאָס אײזל, אױף װעלכן חסן אַבו האָט געריטן, איז געגאַנגען פֿאָרזיכטיק, אױסמײַדנדיק מיט פֿאַרדאַכט יעדן טונקעלן שטײן אױפֿן װעג. פֿון מאָל צו מאָל האָט דאָס אײזל אױסגעדרײט דעם קאָפּ, אַרײַנגעביסן די צײן אין אַ בױם און גײענדיק געגריזשעט די קאָרע. סאַברעס און נידעריקע װענט פֿון אָנגעלײגטע שטײנער האָבן באַגלײט דאָס שטעגל ביז צו די אײלבערטן אין דער װאַדי און דאָ האָט דאָס שמאָלע, אױסגעטראָטענע שטעגל, װאָס איז נישט ברײטער געװאָרן זינט די טעג פֿון חסן אַבוס עלטער־זײדעס, זיך אַ שטרעק געטאָן העל איבער דער נאַכטיק טונקל גרינער ערד.
חסן אַבו האָט זיך געפֿילט גוט און זײַנע לאַנגע פֿיס האָבן זיך געבאָמבלט צום ריטעם פֿון אײזלס גאַנג. ער האָט זיך אָנגעטרױט צו דער טונקעלער שעה, אָנגעטרױט דעם װעג און די שטײנער און די אַלטע אײלבערטן. ער איז נישט געװען אַלײן. אַלע דורות, װאָס ער האָט געקאָנט און געדענקט, האָבן געקוקט אױף אים. האָט ער אױפֿגעהױבן צװײ פֿינגער און זײ אַ פֿיר געטאָן איבערן לאַנגן, פֿײַכטן עק פֿון זײַן װאָנצע און זײַנע אױגן האָבן געטױשט דעם קאָליר.
חסן אַבו האָט געזען אַ מענטש אױפֿן װעג און ער האָט געדענקט, אַז שױן עטלעכע װאָכן װי זעלנער האָבן געלאַגערט אין װעלדל און זיך געלערנט פֿירן מלחמה. דער זעלנער איז געשטאַנען אַ ביסל העכער, הינטער אים זענען קײן בײמער נישט געװען, בלױז דאָס העלערע ליכט פֿון הימל. חסן אַבו האָט געזען װי דער זעלנער האָט געקוקט אױף אים לאַנגזאַם און געװאַרט, ער זאָל זיך דערנענטערן. חסן אַבו האָט געטאָן דאָס זעלבע. װען ער איז שױן געװען נאָענט לעבן זעלנער, נאָר אין דער רגע האָט דער זעלנער אױפֿגעהױבן אַ האַנט און פֿאַרשטעלט דעם װעג. חסן אַבו האָט געצױגן די לײצע און דאָס אײזל האָט זיך אָפּגעשטעלט. דער זעלנער האָט אַראָפּגעלאָזט זײַן האַנט אױפֿן רוקן פֿון אײזל און אַרײַנגעקוקט חסן אַבו אין פּנים אַרײַן. חסן אַבון האָט זיך אױסגעדאַכט, אַז דער זעלנער שמײכלט. ער האָט געװאַרט, אַז דער זעלנער זאָל עפּעס זאָגן, נאָר דער זעלנער האָט גאָרנישט געזאָגט. ער האָט געקוקט חסן אַבון אין פּנים אַרײַן און מיט אַ האַנט אַראָפּגעשאַרט דעם זאַק, װאָס האָט פֿאַרדעקט דעם קאַסטן מיט פּאָמעראַנצן. ער האָט מיט דער האַנט געגלעט די פּאָמעראַנצן און געקוקט חסן אַבו אין פּנים אַרײַן. ער האָט אַרױסגענומען אַ פּאָמעראַנץ, אים געקאָלערט צװישן די פֿינגער און אָנגעשפּאַרט דעם עלנבױגן אין קאַסטן. דער קאַסטן האָט זיך אַ װיג געטאָן און אותו־רגע איז אױך דעם זעלנערס פּנים אױף אַ רגע פֿאַרשאָטנט געװאָרן. חסן אַבו האָט צונױפֿגעצױגן זײַנע אַקסלען און געזעסן שטײַף. אױפֿן זעלנערס פּנים האָט ער געזען, אַז עפּעס װעט באַלד געשען, נאָר ער האָט נאָך נישט געװוּסט װאָס. ער האָט געװאָלט אַ קיצל טאָן דעם אײזל אין בױך אַרײַן, ער זאָל גײן, נאָר ער האָט עס נישט געטאָן. דער זעלנער האָט אַװעקגעלײגט דעם פּאָמעראַנץ צוריק אױפֿן זעלבן אָרט און נאָך אַ מאָל אַרײַנגעקוקט חסן אַבו אין פּנים אַרײַן. ס'איז געװען אַ געװײנלעך פּנים פֿון אַן אַלטן מאַן, מיט אײַנגעפֿאַלענע באַקן, באַבערשטלט מיט אַ האָריקער גרױקײט.
חסן אַבו האָט געװאָלט עפּעס זאָגן, נאָר ער האָט בלױז געעפֿנט דאָס מױל. דער קאַסטן האָט זיך אַ גליטש געטאָן און דער זעלנער איז אָפּגעשפּרונגען אין אַ זײַט, כּדי די פּאָמעראַנצן פֿון קאַסטן זאָלן נישט פֿאַלן אױף אים. חסן אַבו האָט זיך אַ הײב געטאָן, אָנגענומען אַ סך לופֿט און אַראָפּגעפֿלױגן נאָכן קאַסטן, צו פֿאַרכאַפּן די פּאָמעראַנצן, װאָס האָבן זיך צעשאָטן איבער דער ערד. צו ערשט איז חסן אַבו געבליבן ליגן אױסגעצױגן, נאָך דעם האָט ער פּאַמעלעך צוזאַמענגענומען די פֿיס און די הענט, זיך אונטערגעהױבן און געבליבן אױף אַלע פֿיר. ער האָט אױסגעדרײט דאָס פּנים און אַרױפֿגעקוקט צום זעלנער מיט דער ביקס. ער האָט אױפֿגעהױבן אַ האַנט צו פֿאַרמײַדן אַ קלאַפּ. נאָך דעם האָט זײַן קאָפּ זיך אַרײַנגעקװעטשט טיפֿער אין די אַקסלען און אין גאַנצן אַ פֿאַרקרימטער האָט ער אַרױסגעלאָזט אַ לאַנגן קװיטש. ס'איז געװען אַ געשרײ אָן חרפּה. חסן אַבו האָט אין דעם קװיטש אַרױסגעיאָמערט אַלץ, װאָס איז אין אים געװען, און ס'איז מער גאָרנישט אין אים געבליבן. פֿון דעם קרומען געשרײ האָט אױך דער זעלנער זיך אַ װײַלע צעטומלט, װי דאָס אומהײמלעכע קול אין דעם גרױען באַגינען װאָלט אױפֿגעװעקט אין אים אַ דערמאָנונג – װען האָט ער געהערט אַזאַ קול? װען איז עס שױן אײן מאָל געשען? ער האָט אַראָפּגעקוקט אױף חסן אַבו, װאָס האָט נאָכן געשרײ װידער אַ פֿאַל געטאָן צו דער ערד און געבליבן ליגן אײַנגעקנאָדערט װי אַ בערגל שמאַטעס.
דער זעלנער האָט געקוקט אױף חסן אַבו, אױף די צעשאָטענע פּאָמעראַנצן און ער האָט געזען דעם אָפֿיציר. אַ צענדליק טריט פֿון אים איז ער געשטאַנען. דער אָפֿיציר איז געװען האַלב נאַקעט און געהאַלטן די הענט אױף די באָקעס. ער האָט געקוקט אױף חסן אַבו, אױפֿן זעלנער, געפֿירט זײַן בליק צום אײזל, פֿון פּאָמעראַנץ צו פּאָמעראַנץ, װי ער װאָלט זײ געצײלט, שװײַגנדיק געשאָקלט מיטן קאָפּ, צוריקגעפֿירט זײַן בליק צום זעלנערס פֿיס און געהױבן די אױגן אַרױף צו׃
"װאָס פֿאַר אַ געװאַלדן אין מיטן נאַכט?" האָט ער געפֿרעגט.
דער זעלנער האָט נישט געענטפֿערט. ער האָט אָנגעװיזן אױף אַבו חסן װוּ ער איז געלעגן – אַ בערגל שמאַטעס. ער האָט גאָרנישט געזאָגט. ער האָט זיך נישט געדאַרפֿט פֿאַרענטפֿערן. אַ רגע האָט ער געמײנט, אַז דאָס, װאָס איצט איז געשען האָט שױן אַ מאָל פּאַסירט און ס'איז בלױז אַ קלײנע איבערחזרונג. אַזױ האָט עס געדאַרפֿט זײַן. אַז ער האָט שױן לאַנג געװאַרט אױף דעם. דער זעלנער האָט זיך דערפֿילט גוט און אױפֿגעהײַטערט, װי באַפֿרײַט פֿון אַ משׂא, װאָס האָט שױן לאַנג געדריקט אױף אים, און איצט האָט ער עס פֿון זיך אַראָפּגעוואָרפֿן. ער איז אָפּגעגאַנגען הינטערווײַלעכץ, אויפֿגעהויבן אַ פּאָמעראַנץ און צוגעוואָרפֿן דעם אָפֿיציר:
"גוטע פּאָמעראַנצן" האָט ער געזאָגט.
דער אָפֿיציר האָט זיך נישט גערירט פֿון אָרט. ערשט ווען דער פּאָמעראַנץ איז דערפֿלויגן צו אים, האָט ער, אין לעצטן שפּליטער פֿון אַ רגע, נישט אַראָפּנעמענדיק די הענט פֿון די באָקעס, אַ דריי געטאָן אין אַ זײַט דעם אײבערשטן טייל פֿון זײַן גוף און דער פּאָמעראַנץ איז פֿאַרבײַגעפֿלויגן. דער זעלנער און דער אָפֿיציר האָבן געקוקט ווי דער פּאָמעראַנץ האָט זיך געקאָלערט אויף דער ערד און געבליבן ליגן שטיל אין אַ גריבל לעבן אַ שטיין.
"דו, הורנזון," האָט דער אָפֿיציר געזאָגט צום זעלנער און ער איז פֿאַרשוווּנדן געוואָרן.
אין דער שטילקייט האָט זיך געהערט דאָס סאָפּען פֿון אייזל, וואָס איז געשטאַנען מיט אַ פֿאַרריסענעם קאָפּ און אָנגעשפּיצטע אויערן. ער האָט געסאָפּעט שנעל און שווער, ווי אַ קליינער ווינט וואָלט געפֿײַפֿן אין זײַנע געדערעם.
דער זעלנער האָט אָנגעהאָנגען די ביקס אויף זײַן אַקסל און געקוקט אויפֿן הימל, דאָרט וווּ ס'האָט אָנגעהויבן צו טאָגן. ער האָט פֿאַררוקט די הענט אין די קעשענעס.
"דו, הורנזון," – האָט ער נאָכגעקרימט דעם אָפֿיציר און אַ קאָפּע געטאָן אַ פּאָמעראַנץ. ער איז געגאַנגען צווישן די אַלטע איילבערטן, וואָס זענען געוואַקסן קנאָכיק און פֿאַרקרימט. זייערע שטאַמען האָבן זיך געפֿלאָכטן און געוויקלט ווי אין ווייטיק. אויסגעדאַכט האָט זיך, אַז ווען דאָס וועלדל איז נאָך גאָר יונג געווען האָט אַ שטורעמווינט זיך אַרײַנגעריסן צווישן די ביימער און אויסגעלענקט און צעבראָכן, צעדרייט און צעבויגן צווײַג און שטאַם. די ברוכן זענען פֿאַרוואָקסן געוואָרן, נאָר אַזוי זענען זיי שוין פֿאַרבליבן – קנאָכיק און קרום, פֿאַרוויקלט אין אַ ווילדן געפֿלעכט, ווי דער שטורעמווינט וואָלט נאָך אַלץ געיוירט אין זייערע אָדערן.
יידיש עברית
"אַללאַ," האָט ער גערופֿן דעם נבֿיא און געבעטן מען זאָל אָפּטאָן פֿון אים דאָס אומגליק. אָבער אַ װינקל פֿון זײַן מוח איז געװען װאַך. אפֿשר מײנט מען עס ערנסט. מען האָט עס געמײנט ערנסט און חסן אַבו האָט נאָכגעגעבן. אין געדאַנק איז ער נאָך אַלץ אַרומגעגאַנגען אַרום דער מחשבֿה װי אַרום אַ מסוכּנדיק אָרט, אָבער זײַן דמיון האָט אױפֿגעװאַכט. ער האָט דערשפּירט אַ נײַעם כּוח און ער האָט זיך מער נישט געשראָקן.
דאָס װעגל האָט זיך אַראָפּגעלאָזט מיט אַ שאַרפֿן שיפּוע צו דער טונקעלער װאַדי. דאָס אײזל, אױף װעלכן חסן אַבו האָט געריטן, איז געגאַנגען פֿאָרזיכטיק, אױסמײַדנדיק מיט פֿאַרדאַכט יעדן טונקעלן שטײן אױפֿן װעג. פֿון מאָל צו מאָל האָט דאָס אײזל אױסגעדרײט דעם קאָפּ, אַרײַנגעביסן די צײן אין אַ בױם און גײענדיק געגריזשעט די קאָרע. סאַברעס און נידעריקע װענט פֿון אָנגעלײגטע שטײנער האָבן באַגלײט דאָס שטעגל ביז צו די אײלבערטן אין דער װאַדי און דאָ האָט דאָס שמאָלע, אױסגעטראָטענע שטעגל, װאָס איז נישט ברײטער געװאָרן זינט די טעג פֿון חסן אַבוס עלטער־זײדעס, זיך אַ שטרעק געטאָן העל איבער דער נאַכטיק טונקל גרינער ערד.
חסן אַבו האָט זיך געפֿילט גוט און זײַנע לאַנגע פֿיס האָבן זיך געבאָמבלט צום ריטעם פֿון אײזלס גאַנג. ער האָט זיך אָנגעטרױט צו דער טונקעלער שעה, אָנגעטרױט דעם װעג און די שטײנער און די אַלטע אײלבערטן. ער איז נישט געװען אַלײן. אַלע דורות, װאָס ער האָט געקאָנט און געדענקט, האָבן געקוקט אױף אים. האָט ער אױפֿגעהױבן צװײ פֿינגער און זײ אַ פֿיר געטאָן איבערן לאַנגן, פֿײַכטן עק פֿון זײַן װאָנצע און זײַנע אױגן האָבן געטױשט דעם קאָליר.
חסן אַבו האָט געזען אַ מענטש אױפֿן װעג און ער האָט געדענקט, אַז שױן עטלעכע װאָכן װי זעלנער האָבן געלאַגערט אין װעלדל און זיך געלערנט פֿירן מלחמה. דער זעלנער איז געשטאַנען אַ ביסל העכער, הינטער אים זענען קײן בײמער נישט געװען, בלױז דאָס העלערע ליכט פֿון הימל. חסן אַבו האָט געזען װי דער זעלנער האָט געקוקט אױף אים לאַנגזאַם און געװאַרט, ער זאָל זיך דערנענטערן. חסן אַבו האָט געטאָן דאָס זעלבע. װען ער איז שױן געװען נאָענט לעבן זעלנער, נאָר אין דער רגע האָט דער זעלנער אױפֿגעהױבן אַ האַנט און פֿאַרשטעלט דעם װעג. חסן אַבו האָט געצױגן די לײצע און דאָס אײזל האָט זיך אָפּגעשטעלט. דער זעלנער האָט אַראָפּגעלאָזט זײַן האַנט אױפֿן רוקן פֿון אײזל און אַרײַנגעקוקט חסן אַבו אין פּנים אַרײַן. חסן אַבון האָט זיך אױסגעדאַכט, אַז דער זעלנער שמײכלט. ער האָט געװאַרט, אַז דער זעלנער זאָל עפּעס זאָגן, נאָר דער זעלנער האָט גאָרנישט געזאָגט. ער האָט געקוקט חסן אַבון אין פּנים אַרײַן און מיט אַ האַנט אַראָפּגעשאַרט דעם זאַק, װאָס האָט פֿאַרדעקט דעם קאַסטן מיט פּאָמעראַנצן. ער האָט מיט דער האַנט געגלעט די פּאָמעראַנצן און געקוקט חסן אַבו אין פּנים אַרײַן. ער האָט אַרױסגענומען אַ פּאָמעראַנץ, אים געקאָלערט צװישן די פֿינגער און אָנגעשפּאַרט דעם עלנבױגן אין קאַסטן. דער קאַסטן האָט זיך אַ װיג געטאָן און אותו־רגע איז אױך דעם זעלנערס פּנים אױף אַ רגע פֿאַרשאָטנט געװאָרן. חסן אַבו האָט צונױפֿגעצױגן זײַנע אַקסלען און געזעסן שטײַף. אױפֿן זעלנערס פּנים האָט ער געזען, אַז עפּעס װעט באַלד געשען, נאָר ער האָט נאָך נישט געװוּסט װאָס. ער האָט געװאָלט אַ קיצל טאָן דעם אײזל אין בױך אַרײַן, ער זאָל גײן, נאָר ער האָט עס נישט געטאָן. דער זעלנער האָט אַװעקגעלײגט דעם פּאָמעראַנץ צוריק אױפֿן זעלבן אָרט און נאָך אַ מאָל אַרײַנגעקוקט חסן אַבו אין פּנים אַרײַן. ס'איז געװען אַ געװײנלעך פּנים פֿון אַן אַלטן מאַן, מיט אײַנגעפֿאַלענע באַקן, באַבערשטלט מיט אַ האָריקער גרױקײט.
חסן אַבו האָט געװאָלט עפּעס זאָגן, נאָר ער האָט בלױז געעפֿנט דאָס מױל. דער קאַסטן האָט זיך אַ גליטש געטאָן און דער זעלנער איז אָפּגעשפּרונגען אין אַ זײַט, כּדי די פּאָמעראַנצן פֿון קאַסטן זאָלן נישט פֿאַלן אױף אים. חסן אַבו האָט זיך אַ הײב געטאָן, אָנגענומען אַ סך לופֿט און אַראָפּגעפֿלױגן נאָכן קאַסטן, צו פֿאַרכאַפּן די פּאָמעראַנצן, װאָס האָבן זיך צעשאָטן איבער דער ערד. צו ערשט איז חסן אַבו געבליבן ליגן אױסגעצױגן, נאָך דעם האָט ער פּאַמעלעך צוזאַמענגענומען די פֿיס און די הענט, זיך אונטערגעהױבן און געבליבן אױף אַלע פֿיר. ער האָט אױסגעדרײט דאָס פּנים און אַרױפֿגעקוקט צום זעלנער מיט דער ביקס. ער האָט אױפֿגעהױבן אַ האַנט צו פֿאַרמײַדן אַ קלאַפּ. נאָך דעם האָט זײַן קאָפּ זיך אַרײַנגעקװעטשט טיפֿער אין די אַקסלען און אין גאַנצן אַ פֿאַרקרימטער האָט ער אַרױסגעלאָזט אַ לאַנגן קװיטש. ס'איז געװען אַ געשרײ אָן חרפּה. חסן אַבו האָט אין דעם קװיטש אַרױסגעיאָמערט אַלץ, װאָס איז אין אים געװען, און ס'איז מער גאָרנישט אין אים געבליבן. פֿון דעם קרומען געשרײ האָט אױך דער זעלנער זיך אַ װײַלע צעטומלט, װי דאָס אומהײמלעכע קול אין דעם גרױען באַגינען װאָלט אױפֿגעװעקט אין אים אַ דערמאָנונג – װען האָט ער געהערט אַזאַ קול? װען איז עס שױן אײן מאָל געשען? ער האָט אַראָפּגעקוקט אױף חסן אַבו, װאָס האָט נאָכן געשרײ װידער אַ פֿאַל געטאָן צו דער ערד און געבליבן ליגן אײַנגעקנאָדערט װי אַ בערגל שמאַטעס.
דער זעלנער האָט געקוקט אױף חסן אַבו, אױף די צעשאָטענע פּאָמעראַנצן און ער האָט געזען דעם אָפֿיציר. אַ צענדליק טריט פֿון אים איז ער געשטאַנען. דער אָפֿיציר איז געװען האַלב נאַקעט און געהאַלטן די הענט אױף די באָקעס. ער האָט געקוקט אױף חסן אַבו, אױפֿן זעלנער, געפֿירט זײַן בליק צום אײזל, פֿון פּאָמעראַנץ צו פּאָמעראַנץ, װי ער װאָלט זײ געצײלט, שװײַגנדיק געשאָקלט מיטן קאָפּ, צוריקגעפֿירט זײַן בליק צום זעלנערס פֿיס און געהױבן די אױגן אַרױף צו׃
"װאָס פֿאַר אַ געװאַלדן אין מיטן נאַכט?" האָט ער געפֿרעגט.
דער זעלנער האָט נישט געענטפֿערט. ער האָט אָנגעװיזן אױף אַבו חסן װוּ ער איז געלעגן – אַ בערגל שמאַטעס. ער האָט גאָרנישט געזאָגט. ער האָט זיך נישט געדאַרפֿט פֿאַרענטפֿערן. אַ רגע האָט ער געמײנט, אַז דאָס, װאָס איצט איז געשען האָט שױן אַ מאָל פּאַסירט און ס'איז בלױז אַ קלײנע איבערחזרונג. אַזױ האָט עס געדאַרפֿט זײַן. אַז ער האָט שױן לאַנג געװאַרט אױף דעם. דער זעלנער האָט זיך דערפֿילט גוט און אױפֿגעהײַטערט, װי באַפֿרײַט פֿון אַ משׂא, װאָס האָט שױן לאַנג געדריקט אױף אים, און איצט האָט ער עס פֿון זיך אַראָפּגעוואָרפֿן. ער איז אָפּגעגאַנגען הינטערווײַלעכץ, אויפֿגעהויבן אַ פּאָמעראַנץ און צוגעוואָרפֿן דעם אָפֿיציר:
"גוטע פּאָמעראַנצן" האָט ער געזאָגט.
דער אָפֿיציר האָט זיך נישט גערירט פֿון אָרט. ערשט ווען דער פּאָמעראַנץ איז דערפֿלויגן צו אים, האָט ער, אין לעצטן שפּליטער פֿון אַ רגע, נישט אַראָפּנעמענדיק די הענט פֿון די באָקעס, אַ דריי געטאָן אין אַ זײַט דעם אײבערשטן טייל פֿון זײַן גוף און דער פּאָמעראַנץ איז פֿאַרבײַגעפֿלויגן. דער זעלנער און דער אָפֿיציר האָבן געקוקט ווי דער פּאָמעראַנץ האָט זיך געקאָלערט אויף דער ערד און געבליבן ליגן שטיל אין אַ גריבל לעבן אַ שטיין.
"דו, הורנזון," האָט דער אָפֿיציר געזאָגט צום זעלנער און ער איז פֿאַרשוווּנדן געוואָרן.
אין דער שטילקייט האָט זיך געהערט דאָס סאָפּען פֿון אייזל, וואָס איז געשטאַנען מיט אַ פֿאַרריסענעם קאָפּ און אָנגעשפּיצטע אויערן. ער האָט געסאָפּעט שנעל און שווער, ווי אַ קליינער ווינט וואָלט געפֿײַפֿן אין זײַנע געדערעם.
דער זעלנער האָט אָנגעהאָנגען די ביקס אויף זײַן אַקסל און געקוקט אויפֿן הימל, דאָרט וווּ ס'האָט אָנגעהויבן צו טאָגן. ער האָט פֿאַררוקט די הענט אין די קעשענעס.
"דו, הורנזון," – האָט ער נאָכגעקרימט דעם אָפֿיציר און אַ קאָפּע געטאָן אַ פּאָמעראַנץ. ער איז געגאַנגען צווישן די אַלטע איילבערטן, וואָס זענען געוואַקסן קנאָכיק און פֿאַרקרימט. זייערע שטאַמען האָבן זיך געפֿלאָכטן און געוויקלט ווי אין ווייטיק. אויסגעדאַכט האָט זיך, אַז ווען דאָס וועלדל איז נאָך גאָר יונג געווען האָט אַ שטורעמווינט זיך אַרײַנגעריסן צווישן די ביימער און אויסגעלענקט און צעבראָכן, צעדרייט און צעבויגן צווײַג און שטאַם. די ברוכן זענען פֿאַרוואָקסן געוואָרן, נאָר אַזוי זענען זיי שוין פֿאַרבליבן – קנאָכיק און קרום, פֿאַרוויקלט אין אַ ווילדן געפֿלעכט, ווי דער שטורעמווינט וואָלט נאָך אַלץ געיוירט אין זייערע אָדערן.
"אללה," הוא קרא לנביא וביקש שתוסר מעליו הצרה הזאת. ואולם פינה במוחו עמדה על המשמר, שמא מתכוונים לכך ברצינות. מתכוונים לכך ברצינות וחסן אבו ויתר. בראשו הוא עוד התהלך סביב המחשבה כסביב מקום מסוכן, אולם דמיונו התעורר. הוא חש בכוח חדש והוא לא פחד עוד.
השביל ירד בשיפוע חד לוואדי החשוך. החמור שעליו חסן אבו רכב הלך בזהירות, נמנע בחשדנות מכל אבן כהה בדרך. מפעם לפעם הסב החמור את ראשו, נעץ שיניו בעץ, ותוך כדי הליכה כרסם את קליפת הגזע. שיחי צבר וקירות נמוכים של גלי אבנים ליוו את השביל עד עצי הזית בוואדי, ושם השביל הצר, שלא התרחב מאז ימי אבות אבותיו של חסן אבו ושאינספור רגליים כבר דרכו בו, נמתח פתאום בבהירות על פני האדמה הלילית הירוקה-כהה.
חסן אבו הרגיש טוב ורגליו הארוכות היטלטלו לקצב הליכת החמור. הוא הפקיר את עצמו לַשּעה החשוכה, בָּטַח בדרך ובאבנים ובעצי הזית העתיקים. הוא לא היה לבדו. כל הדורות שהכיר וזכר הביטו בו. הוא הרים שתי אצבעות והעביר אותן על פני הקצה הארוך והלח של שפמו, וצבע עיניו השתנה.
חסן אבו ראה אדם בדרך וזכר שכבר מספר שבועות חיילים חונים בחורשה ומתאמנים בלוחמה. החייל עמד מעט גבוה יותר. מאחוריו לא היו עצים, רק אור השמים הבהיר. חסן אבו ראה שהחייל הביט בו לאט, וחיכה שיתקרב. וכך עשה חסן אבו. כאשר כבר היה קרוב לחייל, הוא דגדג קלות ברגלו את החמור, שילך מהר יותר, אלא שבאותו הרגע הרים החייל יד וחסם את הדרך. חסן אבו משך את המושכות והחמור נעצר. החייל הניח את ידו על גב החמור והביט לתוך פניו של חסן אבו. נדמה היה לחסן אבו שהחייל מחייך. הוא חיכה שהחייל יאמר משהו, אך החייל לא אמר דבר. הוא הביט בפניו של חסן אבו, וביד אחת גרף את השק, שכיסה את הארגז עם התפוזים. הוא ליטף את התפוזים בידו והביט בפניו של חסן אבו. הוא הוציא תפוז, גלגל אותו בין אצבעותיו והשעין את מרפקו על הארגז. הארגז התנדנד קלות ובאותו הרגע התקדרו לרגע גם פני החייל. חסן אבו כינס את כתפיו וישב נוקשה. בפניו של החייל הוא ראה שתיכף משהו יקרה, אלא שהוא עוד לא ידע מה. הוא רצה לתת דגדוג לחמור בבטנו, שילך, אך הוא לא עשה זאת. החייל הניח את התפוז חזרה במקומו, ושוב הביט בפניו של חסן אבו. הן היו פנים רגילות של אדם זקן, עם לחיים נפולות, ועליהן מעטה דליל של אפרוריות שעירה.
חסן אבו רצה לומר משהו, אלא שהוא רק פתח את פיו. הארגז החליק פתאום, והחייל קפץ הצִדה, כדי שהתפוזים מהארגז לא ייפלו עליו. חסן אבו התרומם, שאף הרבה אויר, וצלל מטה בעקבות הארגז, כדי לתפוס את התפוזים שהתפזרו על פני האדמה. בתחילה שכב חסן אבו שרוע, ואחר כך אסף באיטיות את רגליו ואת ידיו, התרומם ונעמד על ארבע. הוא הפנה את פניו והביט מעלה לעבר החייל עם הרובה. הוא הרים יד כדי לחמוק ממכה. אחר כך ראשו נדחק עמוק יותר אל בין כתפיו, ובעודו מעוקם לגמרי הוא פלט צווחה ארוכה. זו היתה צעקה חסרת בושה. חסן אבו שיחרר בצווחה הזו את כל מה שהיה בו, ולא נשאר בו עוד דבר. הצעקה המעוותת בלבלה לרגע גם את החייל. הקול המשונה הזה בתוך השחר האפור כאילו העיר בו זיכרון מסוים – מתי הוא שמע קול כזה? מתי זה כבר קרה? הוא הביט מטה אל חסן אבו, שלאחר הצעקה שב ונפל לאדמה, ונשאר לשכב שם, מצונף כערֵמת סמרטוטים.
החייל הביט בחסן אבו ובתפוזים המפוזרים, וראה את הקצין. הוא עמד עשרה צעדים ממנו. הקצין היה עירום למחצה, וידיו על מתניו. הוא הביט בחסן אבו, בחייל, הפנה מבטו לחמור, עיניו עברו מתפוז לתפוז כאילו ספר אותם. הוא נענע את ראשו בשתיקה, הפנה חזרה את מבטו לעבר רגלי החייל, והרים אליו את עיניו:
"מה המהומה הזאת באמצע הלילה?" הוא שאל.
החייל לא ענה. הוא הצביע על חסן אבו במקום שבו שכב – ערמת סמרטוטים. הוא לא אמר דבר. הוא לא היה צריך להתנצל בפני הקצין. הוא לא היה צריך להתנצל בפני איש. לרגע הוא חשב כי מה שהתרחש עכשיו כבר קרה פעם ושזו רק חזרה קטנה. כך היה צריך להיות. הוא חיכה לזה זמן רב. החייל התמלא בתחושה טובה ומרוממת, כמשוחרר ממשא שהעיק עליו מכבר, ועכשיו השליך אותו מעליו. הוא פסע לאחור, הרים תפוז וזרק אותו אל הקצין:
"תפוזים טובים" הוא אמר.
הקצין לא זז ממקומו. רק כשהתפוז הגיע אליו, בשבריר השנייה האחרון, מבלי להוריד את ידיו ממותניו, הוא סובב הצדה את החלק העליון של גופו והתפוז חלף לידו. החייל והקצין הביטו כיצד התפוז מתגלגל על האדמה ונעצר לנוח בשקט בתוך גומה ליד אבן.
"אתה, חתיכת בן-זונה," אמר הקצין לחייל ונעלם.
בתוך הדממה נשמעה התנשפות החמור אשר עמד בראש זקור ובאוזניים דרוכות. הוא התנשם מהר ובכבדות, כאילו רוח קטנה שורקת במעיו.
החייל תלה את הרובה על כתפו והביט לשמיים, למקום שבו החל היום להפציע. הוא תחב את ידיו לכיסיו. "אתה, חתיכת בן-זונה," הוא חיקה את הקצין, ונתן בעיטה לְאחד התפוזים. הוא הלך בין עצי הזית העתיקים, אשר צמחו גרומים ומעוקמים. גזעיהם התפתלו ונכרכו זה בזה כבכאב. היה נדמה שכאשר הייתה החורשה צעירה עדיין, התפרצה רוח סערה אל בין העצים ועיקמה ושברה, עיוותה וכופפה ענפים וגזעים.
אמנם השברים התאחו עם הזמן, אך הם נשארו גרומים ועקומים, מפותלים בסבך פרוע, כאילו רוח הסערה עדיין תססה בעורקיהם.
עברית
"אללה", הוא קרא לנביא וביקש שתוסר מעליו הצרה הזאת. ואולם פינה במוחו עמדה על המשמר, שמא מתכוונים לכך ברצינות. מתכוונים לכך ברצינות וחסן אבו ויתר. בראשו הוא עוד התהלך סביב המחשבה כסביב מקום מסוכן, אולם דמיונו התעורר. הוא חש בכוח חדש והוא לא פחד עוד.
השביל ירד בשיפוע חד לוואדי החשוך. החמור שעליו חסן אבו רכב הלך בזהירות, נמנע בחשדנות מכל אבן כהה בדרך. מפעם לפעם הסב החמור את ראשו, נעץ שיניו בעץ, ותוך כדי הליכה כרסם את קליפת הגזע. שיחי צבר וקירות נמוכים של גלי אבנים ליוו את השביל עד עצי הזית בוואדי, ושם השביל הצר, שלא התרחב מאז ימי אבות אבותיו של חסן אבו ושאינספור רגליים כבר דרכו בו, נמתח פתאום בבהירות על פני האדמה הלילית הירוקה-כהה.
חסן אבו הרגיש טוב ורגליו הארוכות היטלטלו לקצב הליכת החמור. הוא הפקיר את עצמו לַשּעה החשוכה, בָּטַח בדרך ובאבנים ובעצי הזית העתיקים. הוא לא היה לבדו. כל הדורות שהכיר וזכר הביטו בו. הוא הרים שתי אצבעות והעביר אותן על פני הקצה הארוך והלח של שפמו, וצבע עיניו השתנה.
חסן אבו ראה אדם בדרך וזכר שכבר מספר שבועות חיילים חונים בחורשה ומתאמנים בלוחמה. החייל עמד מעט גבוה יותר. מאחוריו לא היו עצים, רק אור השמים הבהיר. חסן אבו ראה שהחייל הביט בו לאט, וחיכה שיתקרב. וכך עשה חסן אבו. כאשר כבר היה קרוב לחייל, הוא דגדג קלות ברגלו את החמור, שילך מהר יותר, אלא שבאותו הרגע הרים החייל יד וחסם את הדרך. חסן אבו משך את המושכות והחמור נעצר. החייל הניח את ידו על גב החמור והביט לתוך פניו של חסן אבו. נדמה היה לחסן אבו שהחייל מחייך. הוא חיכה שהחייל יאמר משהו, אך החייל לא אמר דבר. הוא הביט בפניו של חסן אבו, וביד אחת גרף את השק, שכיסה את הארגז עם התפוזים. הוא ליטף את התפוזים בידו והביט בפניו של חסן אבו. הוא הוציא תפוז, גלגל אותו בין אצבעותיו והשעין את מרפקו על הארגז. הארגז התנדנד קלות ובאותו הרגע התקדרו לרגע גם פני החייל. חסן אבו כינס את כתפיו וישב נוקשה. בפניו של החייל הוא ראה שתיכף משהו יקרה, אלא שהוא עוד לא ידע מה. הוא רצה לתת דגדוג לחמור בבטנו, שילך, אך הוא לא עשה זאת. החייל הניח את התפוז חזרה במקומו, ושוב הביט בפניו של חסן אבו. הן היו פנים רגילות של אדם זקן, עם לחיים נפולות, ועליהן מעטה דליל של אפרוריות שעירה.
חסן אבו רצה לומר משהו, אלא שהוא רק פתח את פיו. הארגז החליק פתאום, והחייל קפץ הצִדה, כדי שהתפוזים מהארגז לא ייפלו עליו. חסן אבו התרומם, שאף הרבה אויר, וצלל מטה בעקבות הארגז, כדי לתפוס את התפוזים שהתפזרו על פני האדמה. בתחילה שכב חסן אבו שרוע, ואחר כך אסף באיטיות את רגליו ואת ידיו, התרומם ונעמד על ארבע. הוא הפנה את פניו והביט מעלה לעבר החייל עם הרובה. הוא הרים יד כדי לחמוק ממכה. אחר כך ראשו נדחק עמוק יותר אל בין כתפיו, ובעודו מעוקם לגמרי הוא פלט צווחה ארוכה. זו היתה צעקה חסרת בושה. חסן אבו שיחרר בצווחה הזו את כל מה שהיה בו, ולא נשאר בו עוד דבר. הצעקה המעוותת בלבלה לרגע גם את החייל. הקול המשונה הזה בתוך השחר האפור כאילו העיר בו זיכרון מסוים – מתי הוא שמע קול כזה? מתי זה כבר קרה? הוא הביט מטה אל חסן אבו, שלאחר הצעקה שב ונפל לאדמה, ונשאר לשכב שם, מצונף כערֵמת סמרטוטים.
החייל הביט בחסן אבו ובתפוזים המפוזרים, וראה את הקצין. הוא עמד עשרה צעדים ממנו. הקצין היה עירום למחצה, וידיו על מתניו. הוא הביט בחסן אבו, בחייל, הפנה מבטו לחמור, עיניו עברו מתפוז לתפוז כאילו ספר אותם. הוא נענע את ראשו בשתיקה, הפנה חזרה את מבטו לעבר רגלי החייל, והרים אליו את עיניו:
"מה המהומה הזאת באמצע הלילה?" הוא שאל.
החייל לא ענה. הוא הצביע על חסן אבו במקום שבו שכב – ערמת סמרטוטים. הוא לא אמר דבר. הוא לא היה צריך להתנצל בפני הקצין. הוא לא היה צריך להתנצל בפני איש. לרגע הוא חשב כי מה שהתרחש עכשיו כבר קרה פעם ושזו רק חזרה קטנה. כך היה צריך להיות. הוא חיכה לזה זמן רב. החייל התמלא בתחושה טובה ומרוממת, כמשוחרר ממשא שהעיק עליו מכבר, ועכשיו השליך אותו מעליו. הוא פסע לאחור, הרים תפוז וזרק אותו אל הקצין:
"תפוזים טובים" הוא אמר.
הקצין לא זז ממקומו. רק כשהתפוז הגיע אליו, בשבריר השנייה האחרון, מבלי להוריד את ידיו ממותניו, הוא סובב הצדה את החלק העליון של גופו והתפוז חלף לידו. החייל והקצין הביטו כיצד התפוז מתגלגל על האדמה ונעצר לנוח בשקט בתוך גומה ליד אבן.
"אתה, חתיכת בן-זונה," אמר הקצין לחייל ונעלם.
בתוך הדממה נשמעה התנשפות החמור אשר עמד בראש זקור ובאוזניים דרוכות. הוא התנשם מהר ובכבדות, כאילו רוח קטנה שורקת במעיו.
החייל תלה את הרובה על כתפו והביט לשמיים, למקום שבו החל היום להפציע. הוא תחב את ידיו לכיסיו. "אתה, חתיכת בן-זונה", הוא חיקה את הקצין, ונתן בעיטה לְאחד התפוזים. הוא הלך בין עצי הזית העתיקים, אשר צמחו גרומים ומעוקמים. גזעיהם התפתלו ונכרכו זה בזה כבכאב. היה נדמה שכאשר הייתה החורשה צעירה עדיין, התפרצה רוח סערה אל בין העצים ועיקמה ושברה, עיוותה וכופפה ענפים וגזעים.
אמנם השברים התאחו עם הזמן, אך הם נשארו גרומים ועקומים, מפותלים בסבך פרוע, כאילו רוח הסערה עדיין תססה בעורקיהם.
- עסקתי בסיפור זה בשני מאמרים שונים, באנגלית ב: Adi Mahalel, “Yiddish, Israel, and the Palestinians: Yosl Birshteyn’s ‘Between the Olive Trees’,” Israel Studies Review: An Interdisciplinary Journal, 30, no. 2 (Winter 2015): 71-91. וביידיש: עדי מהלאל, "'די מלחמה מיט די יהודים וואָס האָט זיך נאָך נישט פֿאַרענדיקט': אַ קוק אויף יאָסל בירשטיינס 'צווישן איילבערטן' און זײַן ברייטערן פּאָליטישן קאָנטעקסט", אויפֿן שוועל 356-357, עמ' 28-35, 2012.
